Ανατομία μιας χώρας
Ο Νουρί Μπιλγκέ Τζειλάν, δικαίως κατέχει μία θέση ανάμεσα στους καλύτερους ευρωπαίους σκηνοθέτες. Μάλιστα, δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως είναι ο κορυφαίος. Ο ίδιος από την πλευρά του φροντίζει με κάθε νέα ταινία να επιβεβαιώνει τη φήμη του εντυπωσιάζοντας το κοινό, όπως συνέβη και με τα “Ξερά χόρτα” (Kuru Otlar Üstüne), την όγδοη μεγάλου μήκους ταινία του, από το 1988 που πρωτοεμφανίστηκε.
Η ταινία είναι γυρισμένη σε κάποιο απομακρυσμένο τουρκικό χωριό στην Ανατολία. Ο Σαμέτ, δάσκαλος καλλιτεχνικών στο σχολείο του χωριού, ζει με την προσμονή της μετάθεσης για την Κωνσταντινούπολη. Αυτός είναι ο τέταρτος χειμώνας που βρίσκεται εκεί, το χιόνι σκεπάζει τα πάντα κι ο Σαμέτ βιώνει την καθημερινή ρουτίνα. Οι σχέσεις του με τους μαθητές είναι πολύ καλές, ιδίως με μία μαθήτριά του, την 14χρονη Σεβίμ που της δείχνει ιδιαίτερη αδυναμία. Όταν μια μέρα ο διευθυντής του σχολείου κάνει έρευνα, βρίσκει στα πράγματα της Σεβίμ ένα γράμμα. Από τη μια στιγμή στην άλλη ο Σαμέτ και ο συνάδελφος και συγκάτοικός του, Κενάν, θα κατηγορηθούν άδικα για ανάρμοστες σχέσεις με μαθήτριες. Και ενώ οι δύο άνδρες, αν και η κατηγορίες έχουν εκπέσει, προσπαθούν να μάθουν τι ακριβώς έγινε, μπαίνει στη ζωή τους η Νουράι, μια όμορφη ακτιβίστρια δασκάλα η οποία είχε τραυματιστεί κατά τη διάρκεια μιας βομβιστικής επίθεσης. Αρχικά ο Σαμέτ δεν ενδιαφέρεται αλλά όταν δει πως ο Κενάν τη φλερτάρει θα μπει κι εκείνος στο παιχνίδι με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ψυχρότητα ανάμεσα στους δύο φίλους. Στο μεταξύ έρχεται η άνοιξη, ο Σαμέτ παίρνει την πολυπόθητη μετάθεση και ετοιμάζεται να φύγει από το χωριό.
Μέσα από εικόνες μοναδικής ομορφιάς, ο Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν αφηγείται μια ιστορία ανθρωπίνων σχέσεων. Για μια ακόμη φορά επιλέγει την τουρκική επαρχία καθώς σε όλες τις ταινίες του ο χώρος παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Έτσι κι εδώ, το απέραντο, χιονισμένο τοπίο του απομακρυσμένου χωριού επιτείνει τη μοναξιά των ηρώων και την εσωτερική τους ερημιά. Καθώς και την αίσθηση του ξένου, εκείνου δηλαδή που δεν ανήκει στον τόπο αυτό. Αλήθεια, όμως, που ανήκει ο Σαμέτ, που θέλει να ανήκει και πως μπορεί να βρεθεί εκεί που επιθυμεί; Ο Τζεϊλάν δεν αφηγείται απλώς μια ιστορία. Με ένα εξαιρετικά υφασμένο σενάριο και ουσιαστικούς διαλόγους, σκηνοθετεί λεπτό προς λεπτό και χτίζει λίγο-λίγο μια κοινωνική πραγματικότητα που εν πολλοίς αντικατοπτρίζει τη σύγχρονη Τουρκία. Από τη μια είναι ο δάσκαλος ως φορέας γνώσης και προόδου κι από την άλλη η συντηρητική κοινωνία που καραδοκεί έτοιμη να τον καταβροχθίσει. Είναι η γυναίκα-μαχήτρια, που αγωνίζεται για τα δικαιώματά της και πιστεύει στην πολιτική στράτευση η οποία πρέπει να αντιπαλέψει με την κοινωνική καθυστέρηση. Είναι, τέλος, οι σχέσεις που δοκιμάζονται. Κάθε καρέ, κάθε λέξη, κάθε βλέμμα, κάθε κίνηση συνθέτουν έναν συναρπαστικό καμβά μεστών και γεμάτων ουσία καταστάσεων. Και βάζει πολλά θέματα ο Τζεϊλάν, χωρίς όμως να μπερδεύει και να φορτώνει. Γιατί ξέρει τι σημαίνει διακριτικότητα και οικονομία. Γιατί μπορεί η ταινία να κρατάει 3 ώρες και 15 λεπτά αλλά όταν τελειώνει έχεις την αίσθηση πως δεν θα μπορούσε να είναι μικρότερης διάρκειας!
Οι κοινωνικές ανισότητες και η φτώχεια, η αστυνομοκρατία και ο αυταρχισμός, η θέση της γυναίκας και το Κουρδικό, όλα περνούν μέσα στα “Ξερά χόρτα”.
Αναφέρθηκα στους διαλόγους που κατά την άποψή μου, μαζί με άλλα στοιχεία, αποτελούν ένα από τα ατού της ταινίας. Οι συζητήσεις μεταξύ των πρωταγωνιστών είναι εξαιρετικά καλογραμμένοι. Θα αναφερθώ μόνο στην κουβέντα μεταξύ της Νουράι και του Σαμέτ στο σπίτι της πρώτης, όταν οι δυο τους διαφωνούν για το πόσο είναι χρήσιμη ή όχι η πολιτική στράτευση αλλά και για διάφορα άλλα ζητήματα. Εκεί όπου η ανταλλαγή επιχειρημάτων είναι αποτέλεσμα σοβαρής συγγραφικής δουλειάς!
Η ταινία είναι καθηλωτική, ο Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν υφαίνει ένα κινηματογραφικό διαμάντι που λάμπει. Μιλάει για τη χώρα του και τους ανθρώπους της, για τα όνειρα και τις ματαιώσεις, τις προσωπικές μάχες, τις απογοητεύσεις και τις προκαταλήψεις. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει πει ότι με την ταινία ήθελε να θίξει “ (…) θεμελιώδη ζητήματα αυτής της χώρας και δίπολα όπως το καλό και το κακό, η ιδιοτέλεια και η ανιδιοτέλεια, το προσωπικό και το συλλογικό, η αποξένωση και η περιθωριοποίηση (…)”.
Η Μερβέ Ντιζντάρ τιμήθηκε στις Κάννες με το βραβείο καλύτερης γυναικείας ερμηνείας. Τα “Ξερά χόρτα” είναι η πρόταση της Τουρκίας για το Όσκαρ καλύτερης διεθνούς ταινίας.
Στράτος Κερσανίδης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα kersanidis.wordpress.com