ΟΠΕΝΧΑΪΜΕΡ - Παυλίνα Αγαλιανού

«Ξέραμε ότι ο κόσμος δεν θα ήταν πλέον ίδιος. Μερικοί άνθρωποι γέλασαν. Μερικοί άνθρωποι έκλαψαν. Οι περισσότεροι ήταν σιωπηλοί. Θυμήθηκα μια γραμμή από την ινδουιστική γραφή Bhagavad Gita. Ο Βισνού προσπαθεί να πείσει τον πρίγκιπα ότι πρέπει να κάνει το καθήκον του και για να τον εντυπωσιάσει, παίρνει την πάνοπλη του μορφή και λέει, "Τώρα έγινα Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων". Υποθέτω ότι όλοι πιστεύαμε το ίδιο, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο...».

Αυτό το μικρό απόσπασμα από μια συνέντευξη του Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ είναι το πρώτο και το πιο χαρακτηριστικό που θα συναντήσει κανείς, αναζητώντας πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του.

Η νέα ταινία του Νόλαν βασίζεται στο βιβλίο «American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer», του Κάι Μπερντ και του Μάρτιν Τζ. Σέργουιν, και το σενάριο έχει επιμεληθεί ο ίδιος ο σκηνοθέτης. Η επιστημονική βιογραφία του Οπενχάιμερ, δηλαδή οι σπουδές, η καριέρα και η «πτώση», καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της ταινίας. Ταυτόχρονα, όμως, μας δίνεται η ευκαιρία να συναντηθούμε και με τον άνθρωπο που ερωτεύεται, δημιουργεί οικογένεια, απιστεί, διατηρεί φιλίες ζωής, αλλά τίποτα από όλα αυτά δεν είναι ικανό να τον αποσπάσει από τη Φυσική.

Να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγματα: Το «Οπενχάιμερ» είναι εν μέρει βιογραφία, αλλά δεν είναι ντοκιμαντέρ. Εχει αρκετά μυθοπλαστικά στοιχεία, και αυτό πρέπει να υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού μας βλέποντάς την. Κάθε ταινία έχει μέσα της την αλήθεια του δημιουργού της, και εδώ ο δημιουργός της είναι ένας χολιγουντιανός σκηνοθέτης, με πολλά μπλοκμπάστερ στο ενεργητικό του, ο οποίος επέλεξε να ασχοληθεί με αυτήν τη σπουδαία και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, κόντρα στις μέχρι τώρα ταινίες του, δημιουργώντας και την πιο πολιτική ταινία του μέχρι σήμερα.

Ο Νόλαν κρίνεται από τα πλάνα, το μοντάζ και την ατμόσφαιρα που δημιούργησε, μέχρι τα βιογραφικά στοιχεία που επέλεξε να φωτίσει ή να αποκρύψει για τη ζωή του Οπενχάιμερ. Δεν κρίνεται για το ότι δεν έκανε μια ταινία για τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, γιατί αυτή θα ήταν ενδεχομένως μια τελείως διαφορετική ταινία, αν και η άποψή του για το έγκλημα είναι διάχυτη και εμφανής... Ο Νόλαν ούτε καταδικάζει ούτε αποθεώνει τον Οπενχάιμερ. Μας δείχνει έναν άνθρωπο με τις αντιφάσεις του, τις εμμονές του, τους προβληματισμούς του, οι οποίοι γίνονται εντονότεροι μετά τη ρίψη των ατομικών βομβών και το τέλος του Β' Παγκοσμίου πολέμου, όταν πλέον συνειδητοποιεί το μέγεθος της καταστροφής και αντιλαμβάνεται ότι άνοιξε ο ασκός του Αιόλου για την ανθρωπότητα, ότι ο ψυχρός πόλεμος κορυφώνεται χάρη στην ατομική βόμβα. Καταλαβαίνει ότι η βόμβα ξεκίνησε εναντίον των ναζί και κατέληξε εναντίον των Σοβιετικών.

Η ταινία αναφέρεται εξίσου τόσο στο Manhattan Project (πρόγραμμα για την κατασκευή της ατομικής βόμβας) όσο και στη «δίκη» - παρωδία που πραγματοποιήθηκε κεκλεισμένων των θυρών το 1954, την εποχή της μεγάλης αντικομμουνιστικής υστερίας, με επίδικο την αφαίρεση της διαπίστευσης του Οπενχάιμερ από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και τη «διαπόμπευση» του ως φιλοσοβιετικού και φιλοκομμουνιστή, όταν αρνείται να προχωρήσει στην κατασκευή της βόμβας υδρογόνου. Και πράγματι, ο Νόλαν στέκεται ενδελεχώς στον ψυχρό πόλεμο, τονίζοντας βέβαια ότι οι διώξεις δεν ξεκίνησαν επί Μακάρθι αλλά πολύ νωρίτερα, από τη δεκαετία του '20, εναντίον όποιου έκανε το «λάθος» να πλησιάσει τον συνδικαλισμό ή το ΚΚ ΗΠΑ. Αποτυπώνει την τεταμένη ατμόσφαιρα της περιόδου και το βαθύ κράτος, που μόνο στόχο έχει να πολεμήσει τον «κομμουνιστικό κίνδυνο»: Η Σοβιετική Ενωση είναι ταυτόχρονα το πρόσχημα για να κατασταλεί οτιδήποτε προοδευτικό, αλλά και ο μοναδικός εχθρός και στόχος. Δείχνει ότι ακόμα και ο πατριώτης Αμερικανός και «πατέρας» της ατομικής βόμβας δεν βγαίνει αλώβητος από αυτό το «κυνήγι». Ακόμα και η αναφορά της ταινίας σε μια άλλη, πιο «δημοκρατική» Αμερική, χρησιμοποιώντας το όνομα του Κένεντι, ή η αιχμή για τη σχέση του ΚΚ ΗΠΑ με την ΕΣΣΔ, είναι μια λεπτομέρεια μπροστά στον ωκεανό του «κόκκινου τρόμου» («red scare»), που αναφέρεται με το όνομά του και σηματοδοτεί αυτήν την τεράστια ιστορική περίοδο.

Από άποψη περιεχομένου ο Νόλαν ανοίγει αρκετά ζητήματα - αιχμές όπου δεν έχει την πρόθεση να πάρει θέση, αλλά να προβληματίσει τον θεατή να ψάξει παραπέρα. Δεν ξεχνάει ούτε σε αυτήν την ταινία τα συνεχή «παιχνίδια» με τον χρόνο. Αυτήν τη φορά όμως έχουν μια βαθύτερη αιτία, θέλουν να προκαλέσουν τον θεατή να αναρωτηθεί ποια θα ήταν η θέση του επιστήμονα αν ήξερε εκ των προτέρων τις συνέπειες της ανακάλυψής του. Ο πιο συνειδητοποιημένος θεατής δεν έχει καμία αμφιβολία ότι η εκρηκτική ουσία της πυρηνικής βόμβας είναι ο ψυχρός πόλεμος και η επικράτηση, με κάθε κόστος, του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Δύο είναι κατά τη γνώμη μας οι πολύ σημαντικές σκηνές στο έργο: Η συνάντηση του Οπενχάιμερ με τον Αϊνστάιν και εκείνη με τον Τρούμαν. Σε πέντε προτάσεις έχουμε την περίληψη του έργου και την πρόθεση του σκηνοθέτη.

Το «Οπενχάιμερ» έχει γυριστεί σε συνδυασμό καμερών IMAX 65mm και 65mm με φιλμ μεγάλου μεγέθους, συμπεριλαμβανομένων - για πρώτη φορά - τμημάτων σε ασπρόμαυρη αναλογική φωτογραφία IMAX. Ο Νόλαν χρησιμοποιεί τα δύο είδη φιλμ για να ξεχωρίσει την οπτική του Οπενχάιμερ απ' αυτή των υπόλοιπων. Τα σκηνικά, τα κοστούμια, ιδιαίτερα η πόλη του Λος Αλαμος, είναι εκπληκτικά. Η δε σκηνή της πυρηνικής δοκιμής προκαλεί αληθινό δέος, τόσο για την τεχνική της αρτιότητα όσο και για τα συναισθήματα που προκαλεί στον θεατή που έχει δει έστω και μία φωτογραφία από τη Χιροσίμα. Ο Νόλαν έχει ξεπεράσει τον εαυτό του, φτιάχνοντας για άλλη φορά μια ταινία που βλέπεται αυστηρά σε κινηματογράφο. Το πρωταγωνιστικό καστ έχει τεράστια ονόματα (Εμιλι Μπλαντ, Ματ Ντέιμον, Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ, Φλόρενς Πιού, Τζος Χάρτνετ, Κέισι Αφλεκ, Ράμι Μάλεκ, Κένεθ Μπράνα), αλλά ο Κίλιαν Μέρφι δεν υποδύεται τον Οπενχάιμερ - είναι ο Οπενχάιμερ. Ακόμα και οι 3 ολόκληρες ώρες δεν φτάνουν για να περιγράψουν τον όλεθρο. Φτάνουν και περισσεύουν όμως για να απαντήσουν σχετικά με το ποια θέση πρέπει να παίρνουν οι επιστήμονες. 'Η με τους λαούς, για τους λαούς, ή με τους ιμπεριαλιστές.

Παυλίνα Αγαλιανού
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα rizospastis.gr