Η μελαγχολία της εξορίας
Ο χρόνος αποτελεί τη μονάδα μέτρησης για την αξία ενός καλλιτεχνικού έργου. Αυτό σκεφτόμουν καθώς ξαναέβλεπα ύστερα από πολλά χρόνια το «Ταξίδι στα Κύθηρα» που γυρίστηκε το 1984 και μετά από 40 χρόνια περίπου διαπίστωσα πως όχι μόνον δεν είχε χάσει τη δύναμή του αλλά μου φάνηκε εξίσου -αν όχι περισσότερο- συγκλονιστικό από ό,τι όταν το είχα πρωτοδεί.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος μέσα από μια ιστορία ενός πολιτικού πρόσφυγα του Εμφυλίου στοχάζεται επάνω στην Ιστορία και τους ανθρώπους έρμαιά της. Ο ήρωάς του, ο ηλικιωμένος Σπύρος, είναι ένας άνδρας ο οποίος κουβαλά επάνω του τα όνειρα, τα πάθη και τις πληγές των ανθρώπων που βρέθηκαν στη δίνη των γεγονότων κι αποφάσισαν πως μπορούν κι αυτοί να πάρουν το μερτικό τους από την Ιστορία.
Αναζητώντας έναν ηθοποιό για τη νέα του ταινία, ο Αλέξανδρος θα πέσει τυχαία επάνω σε έναν ηλικιωμένο άνδρα. Ο Αγγελόπουλος τον τοποθετεί μέσα στο σενάριό του κι έτσι ο Αλέξανδρος υποδέχεται τον γέροντα πατέρα του, το Σπύρο, ο οποίος επέστρεψε μετά 32 χρόνια πολιτικής προσφυγιάς στη Σοβιετική Ένωση. Η επανασύνδεση με τη γυναίκα του Κατερίνα δεν είναι εύκολη ενώ η κόρη του, η Βούλα, τον αντιμετωπίζει εχθρικά. Όταν θα φτάσει στο σχεδόν ερημωμένο χωριό του θα διαπιστώσει πως οι συγχωριανοί του σχεδιάζουν να πουλήσουν τη γη τους και να το εγκαταλείψουν. Ο Σπύρος δε συμφωνεί κι αυτό θα τον φέρει σε αντιπαράθεση με το συγχωριανό του τον Αντώνη, που στον Εμφύλιο βρέθηκε στο αντίθετο στρατόπεδο. Η επιμονή του θα τον φέρει αντιμέτωπο με τις αρχές και καθώς του είχε αφαιρεθεί η ιθαγένεια οδηγείται σε απέλαση.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος με την 6η μεγάλου μήκους ταινία του, ανοίγοντας την Τριλογία της Σιωπής και έχοντας ως ιστορικό σημείο αναφοράς τον Εμφύλιο και τις χιλιάδες των πολιτικών προσφύγων που βρήκαν άσυλο στις σοσιαλιστικές χώρες στοχάζεται επάνω σε έννοιες όπως η ταυτότητα, οι ρίζες και ο επαναπροσδιορισμός τους μετά από πολύχρονη απουσία. Αλλά και πάνω στα πληγές που δεν έπαψαν να αιμορραγούν παρά τα χρόνια που έχουν περάσει, αφήνοντας χώρο για τις απορίες που βασανίζουν τους ανθρώπους, για εκείνο το τεράστιο κι αναπάντητο «γιατί;» που σε ανθρώπινο επίπεδο άφησε μόνον ηττημένους.
Και η επαναστατική Ουτοπία; Που βρίσκεται τώρα που ένας συντετριμμένος άνθρωπος, που αντιπροσωπεύει τις χιλιάδες των ομοιών του, προσπαθεί να βρει τη θέση του σε έναν κόσμο που αλλάζει δραματικά και με ταχύτητα; Τι είναι εκείνο που έχει απομείνει, πέρα από μνήμες, νεκρούς και ματαιωμένες ελπίδες; Το μόνο που είναι ορατό, το μόνο που έχει απομείνει στον Σπύρο είναι η μελαγχολία της εξορίας, καθώς άφησε στη μέση μια ζωή, προσπάθησε να φτιάξει μια άλλη που έμεινε όμως κι εκείνη κολοβή για να καταλήξει στο τίποτα. Χωρίς ελπίδες, χωρίς οικογένεια, χωρίς φίλους, πρόσφυγας εκεί, πρόσφυγας κι εδώ.
Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για το σινεμά του Αγγελόπουλου και για την απουσία συναισθήματος. Κάτι που το «Τα ταξίδι στα Κύθηρα» διαψεύδεται με τρόπο εκκωφαντικό. Γιατί είναι μια ταινία που πέρα από την κινητοποίηση της λογικής και της νόησης, κινητοποιεί και το συναίσθημα δημιουργώντας στο θεατή στιγμές σπαρακτικά συγκινητικές. Με κορυφαίες τη σκηνή της συνάντησης του Σπύρου (Μάνος Κατράκης) με το παλιό αντίπαλο τον Αντώνη (Διονύσης Παπαγιαννόπουλος) και τα λόγια που ανταλλάσσουν και τη σκηνή του τέλους όταν ο Σπύρος μαζί με τη γυναίκα του Κατερίνα (Δώρα Βολανάκη) απομακρύνονται στον ορίζοντα επάνω στη σχεδία μένοντας, επιτέλους, μαζί!
Η ταινία τιμήθηκε με το βραβείο σεναρίου (Θανάσης Βαλτινός, Τονίνο Γκουέρα, Θόδωρος Αγγελόπουλος) και το βραβείο της Διεθνύς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) στο Φεστιβάλ των Καννών. Τιμήθηκε επίσης με κρατικό βραβείο καλύτερης ταινίας, σεναρίου, Α’ ανδρικού ρόλου (Μάνος Κατράκης), Α’ γυναικείου ρόλου (Ντόρα Βολανάκη), σκηνογραφίας (Μικές Καραπιπέρης).
Στράτος Κερσανίδης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα kersanidis.wordpress.com