Joyland - Γιάννης Κρουσίνσκυ

Μια αντιρατσιστική ταινία για την οπισθοδρόμηση πολλών κρατών, που ακολουθούν απερίσκεπτα ένα αυτοκτονικό κοινωνικό μοντέλο, πατριαρχικής αντίληψης.

Οι αντιδράσεις των κεντρικών ηρώων/ηρωίδων διαβιούν σε ένα εφηβικό-ενήλικο κλίμα, που όμως αποτελεί απαραιτήτως την κοινωνική επιβίωση της αμυνόμενης ατομικότητάς τους.

Διότι συνιστά την προσαρμοσμένη αμυντική ενηλικίωση, απέναντι σε μια επιθετική ανωριμότητα άλλων ανθρώπων! Αρκετά πλεονεκτήματα & λίγα μειονεκτήματα στην αφήγηση του έργου.

Υπόθεση

Στη Λαχόρη του Πακιστάν ζει ο Χέντερ με τα συγγενικά του πρόσωπα, μέσα στο ίδιο σπίτι. Μια πολυμελής, συνηθισμένη παραδοσιακή οικογένεια. Μήπως όμως είναι απλώς ένα κοινωνικό αντίγραφο της πατριαρχικής αντίληψης όλο αυτό το βεβιασμένων αποφάσεων οικογενειακό κάδρο; Ο Χέντερ είναι παντρεμένος με τη Μουμτάζ. Δεν έχουν ακόμη παιδιά.

Ο αδερφός του, Σαλίμ, έχει παντρευτεί τη Νούτσι και έχουν 4 κορίτσια, μαζί με την πρόσφατη γέννηση του τελευταίου παιδιού. Κεφαλή του σπιτιού παραμένει όμως ο συντηρητικός, ηλικιωμένος πατέρας των Χέντερ & Σαλίμ. Το θέμα είναι, ότι ο Χέντερ πιέζεται από τον πατέρα του, για να κάνει γιο. Μέχρι πρότινος η Μουμτάζ εργαζόταν ως μακιγιέζ, ενώ ο άνεργος Χέντερ βοηθούσε στο σπίτι τη Νούτσι με τα παιδιά και τις δουλειές.

Όλα αυτά θα αλλάξουν, όταν ο Χέντερ δεχτεί μια επαγγελματική πρόταση από τον φίλο του, Κάισερ. Η δουλειά ωστόσο δεν είναι συνηθισμένη. Θα πρέπει εκείνος να εργαστεί στο θέατρο ερωτικού χορού της πόλης, ώστε να καταφέρει να πλαισιώσει μαζί με άλλους χορευτές μια στάρλετ του μαγαζιού. Την Μπίμπα. Εκείνη είναι τρανς. Δεν σηκώνει μύγα στο σπαθί της για την ατομικότητά της.

Οι πρόβες ξεκινούν και ο Χέντερ θα πληρώνεται ικανοποιητικά, αλλά δεν μπορεί να πει στην οικογένειά του επακριβώς τι δουλειά κάνει. Το μεγαλύτερο πρόβλημά του είναι όμως, ότι όχι μόνο θαύμασε το θάρρος της Μπίμπα, αλλά την ερωτεύτηκε. Η Μουμτάζ θα μείνει παράλληλα έγκυος.

Ανάλυση

Γενικώς…

Μια τολμηρή, αντιρατσιστική ταινία, με θεματική καλλιτεχνικής διαμαρτυρίας για την οπισθοδρόμηση πολλών κρατών, που ακολουθούν απερίσκεπτα ένα αυτοκτονικό κοινωνικό μοντέλο, πατριαρχικής αντίληψης. Η προβολή της ταινίας απαγορεύτηκε σε περιοχές του Πακιστάν και σε φεστιβάλ Κινηματογράφου της Ινδίας. Το “Joyland,” επί της ουσίας, διαθέτει δύο δράσεις καλλιτεχνικής διαμαρτυρίας. Κλειδί σε τούτες τις δράσεις είναι η κινηματογραφική διαμοίραση των περσόνων. Δηλαδή το έργο δεν θα ασχοληθεί μόνο με την τρανς Μπίμπα, αλλά σχεδόν με κάθε κοινωνική ομάδα ατόμων.

Οι δράσεις αυτές αφορούν μία εμφανή και άλλη μία πιο διακριτικά εκπεφρασμένη άποψη. Δύο δράσεις. Αφενός η ταινία ασχολείται κοινωνικό-ηθικά, περιγράφοντας ξεκάθαρα τη νοοτροπία, που υπάρχει μέσα στα γεωγραφικά σύνορα του σημερινού οπισθοδρομικού Πακιστάν. Αφετέρου το έργο δεν αφορά μόνο τη Λαχόρη, το Καράτσι ή όλο το Πακιστάν. Στην πραγματικότητα, εξετάζει πιο πολλά μέτωπα προβληματικής παγκόσμιας κοινωνικής αντίληψης. Ακόμη και για τις απελευθερωμένες κοινωνίες του Δυτικού Πολιτισμού. Ας δούμε 2 χρήσιμα αντίστοιχα παραδείγματα.

Στην πρώτη περίπτωση, υπάρχουν οι διαφορετικές κατηγορίες θέσεων ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες σε μέσο μαζικής μεταφοράς της πόλης. Δηλαδή, παρατίθεται από την ταινία έξυπνα ένας κοινωνικός προβληματισμός ανάμεσα στην επιβεβλημένη, καθημερινή διάκριση και συνεπώς τον γαλουχημένο διαχωρισμό των φύλων για τους κατοίκους του Πακιστάν. Εκεί βρίσκει επιπρόσθετη φωνή εμπράκτως και ο μεγάλος προβληματισμός για την Τρανς Μπίμπα. Για το που θα ήθελε, η ίδια να ανήκει κοινωνικά και για το που της υποδεικνύουν καθημερινά οι άλλοι.

Στη δεύτερη περίπτωση, έχουμε πιο σφαιρική ενασχόληση, που ξενίζει ακόμη και τους πολίτες της Δύσης. Για το πως διαχειρίζεται τον ερωτισμό της στο σήμερα, ακόμη και στον απλό βαθμό των υπαρκτών της ερωτικών φαντασιώσεων αυτοϊκανοποίησης, μια αφοσιωμένη, παντρεμένη γυναίκα, όπως η Μουμτάζ. Και στο κατά πόσο αυτό είναι αποδεκτό ως απλή βιολογία ή ηθική-κοινωνική αντίληψη, σε ένα συγγενικό, αντρικό πρόσωπο (αδερφός του Χέντερ), που έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου πατριαρχικής νοοτροπίας.

Βεβαίως, για να είμαστε δίκαιοι, εκεί έπαιξε το έργο ακριβώς στα όρια του εν λόγω προβληματισμού. Δηλαδή, με την ηδονοβλεψία και μάλιστα γειτονικού αντρικού προσώπου από τη Μουμτάζ. Θέλω να πω, ότι ακόμη και εάν ένας παντρεμένος άντρας σε κράτος της Δύσης είχε σωματική αντίδραση ερωτικής φαντασίωσης με μια γειτόνισσά του, ενόσω την κοιτούσε από το παράθυρο, πάλι αυτό θα φαινόταν περίεργο σε μια συγγενή του με το αντίθετο φύλο ανακαλύπτοντάς τον.

Ε, σκεφτείτε κιόλας αντιστρόφως, για μια έγκυο γυναίκα στο πατριαρχικό Πακιστάν, που την ανακάλυψε σε μια τέτοια στιγμή ο κουνιάδος της. Αλλά αυτό επακριβώς γεννά και πολλά κοινωνικά ερωτήματα, τα οποία ειλικρινά δεν είναι τόσο εύκολο να απαντηθούν τόσο σύντομα από κανέναν. Προκαλώντας αμηχανία ακόμη και στον Δυτικό Κόσμο! Και αυτό είναι φυσικά επιτυχία της ταινίας.

Σκεπτικό...

Ερωτισμός & Συναισθήματα

Το έργο πάντως και στις 2 περιπτώσεις, εσωτερικής νοοτροπίας του Πακιστάν και εξωτερικής αντίληψης άλλων κρατών, ασχολείται κινηματογραφικά-καλλιτεχνικά μόνο με το ξύπνημα του ερωτισμού μέσα στο σώμα. Και με το πως φτερουγίζει αυτός ο ερωτισμός στις καρδιές των ηρώων/ηρωίδων, ως μια ανεξερεύνητη μορφή ελευθερίας. Δεν ενδιαφέρεται καθόλου για σεξουαλικές εντάσεις με οπτικές λεπτομέρειες στην οποιαδήποτε ερωτική διασταύρωση. Απεναντίας, διακατέχεται από ανίκητα συναισθήματα, που εκδηλώνονται απρογραμμάτιστα (Χέντερ), θαρραλέα (Μπίμπα) & αντιδραστικά (Μουμτάζ).

Το έργο με αυτά τα πολύτιμα συναισθήματα, φέρει μια ειλικρίνεια και αθωότητα στην καλλιτεχνική του έκφραση. Ουσιαστικά όμως, αυτά τα ειδικά στοιχεία τα διαθέτει ο ήρωας Χέντερ, ο οποίος απλώς προσαρμόζεται, προσπαθώντας πολύ να μην δυσαρεστήσει κανέναν/καμία. Ξεκινώντας από τον πατέρα του. Μόλις του ανακοινώνει μερικώς τι δουλειά βρήκε, χαμηλώνει όρθιος το σώμα σαν παιδί υπό επίβλεψη. Για να πάρει όχι την πατρική (που επίσης θα ήταν στοιχείο μακριά από την ενηλικίωση), αλλά ακόμη χειρότερα την πατριαρχικής αντίληψης έγκριση.

Σε άλλα πρόσωπα, πολλές φορές ο Χέντερ λέει, ότι λυπάται, με χρήση τη αγγλικής λέξης “sorry.” Θα το πει στην σύζυγο Μουμτάζ, αλλά και στην τρανς ερωμένη Μπίμπα. Ο Χέντερ πράγματι δεν θέλει να δυσαρεστεί τους ανθρώπους, ακόμη και αν οι ίδιοι τον καταπιέζουν. Επομένως, σύμφωνα με σενάριο, σκηνοθεσία, μοντάζ & διεύθυνση φωτογραφίας, εάν έπρεπε να διαλέγαμε προσεκτικά έναν κυρίαρχο πρωταγωνιστή, αυτός θα ήταν ο Χέντερ. Η τρανς Μπίμπα είναι ο καταλύτης της ελευθερίας του. Έρχεται και φεύγει από τη ζωή του, όποτε εκείνη θέλει. Εκείνος διατηρεί την έμπνευσή του από εκείνη, μα εξίσου και από την Μουμτάζ.

Συμπερασματικά

Δεν είναι μόνο ο έρωτας όμως το σωματοποιημένο περιεχόμενο της καταπίεσης στην ταινία, αλλά και η φιλία. Η φιλία των γυναικών Μουμτάζ και Νούτσι αφορά μια ακόμη ανθρώπινη συμμαχία σε ένα καταπιεστικό σύμπαν. Αν και περιλαμβάνει ένα κατ’ εξαίρεση ευχάριστο κομμάτι συγγένειας, προσβάλλεται και αυτή. Διότι η Μουμτάζ δεν μπορούσε να εμπιστευτεί τα πάντα, ούτε ακόμη και στην καλύτερή της φίλη και συγγενή, Νούτσι. Παραλίγο να έμπαινε αγκάθι στη φιλία τους, επειδή η Μουμτάζ θα γεννούσε αγόρι στην πρώτη της εγκυμοσύνη. Ωστόσο, ως προς την υπεράσπιση της ατομικότητας, αποδεικνύεται (έστω και αργά) πιο αληθινή η φιλία αυτών των γυναικών από εκείνη των αντρών, κατά τις ειδικές συνθήκες στην ιστορία της ταινίας.

Ειδικές συνθήκες κοινωνικής επιβίωσης, φυσικά. Εξετάζοντας δηλαδή το νόημα του έργου πιο πανοραμικά, παρατηρούμε ως συμπέρασμα, ότι οι ήρωες/ηρωίδες μοιάζουν σαν να βρίσκονται σε ενήλικη και εφηβική διάσταση μαζί. Διότι εκεί ακριβώς τους φέρνει η επιβεβλημένη πατριαρχική αντίληψη. Αυτή απλώς υπάρχει κάπου σαν απαρέγκλιτο φόβητρο στη σκέψη. Εκδηλώνεται και ως βίαιη πράξη όμως. Οι αντιδράσεις των κεντρικών ηρώων/ηρωίδων διαβιούν λοιπόν σε αυτό το εφηβικό-ενήλικο κλίμα, που όμως αποτελεί απαραιτήτως την κοινωνική επιβίωση της αμυνόμενης ατομικότητάς τους.

Διότι συνιστά την προσαρμοσμένη αμυντική ενηλικίωση, απέναντι σε μια επιθετική ανωριμότητα άλλων ανθρώπων! Όμως δεν λένε ψέματα τα κεντρικά πρόσωπα του έργου. Οι ζωές τους θυμίζουν τη ρόδα ενός λούνα παρκ ή το εφεδρικό χορευτικό ενός ερωτικού θεάτρου. Με την αληθινή, παιχνιδιάρικη και αιφνιδιαστική ένταση της ζωής να βρίσκεται μόνο ψηλά ή παραστατικά, μακριά από το φως της ημέρας και εν συντομία. Χωρίς να τους επιτρέπεται καθημερινώς, ούτε καν να ανακαλύψουν με ενήλικη ματιά, τι κρύβεται στην ψυχή τους.

Πιο Αναλυτικά…

Πλεονεκτήματα

1. Υπάρχει επιτυχία ροής στο μεγαλύτερο μέρος της κινηματογραφικής αφήγησης. Αυτό οφείλεται μεν στις πολύ καλές ερμηνείες, μα κυρίως στο οργανωτικό κομμάτι καθηκόντων των κινηματογραφικών παραμέτρων. Καθόλου τυχαία, διότι εκεί ο δημιουργός Σαΐμ Σαντίκ έχει λόγο διαμόρφωσης του χαρακτήρα της ταινίας, επηρεάζοντας θετικά το σύνολο. Μέσα από τον πλήρη έλεγχο της σκηνοθεσίας και την εν μέρει συμμετοχή σε σενάριο & μοντάζ.
   Πιο αντιπροσωπευτική στιγμή για το παραπάνω συμπέρασμα είναι η κατηγορία ελλειπτικού μοντάζ στο τραγικό συμβάν της οικογένειας του Χέντερ. Η Μπίμπα, που επισκέπτεται το σπίτι του κατά την πένθιμη ημέρα, γνωρίζει τι έγινε, πριν καν το μάθει ο θεατής. Παίρνει εκτάκτως πρωταγωνιστική δράση. Εξαιρετικό! Η κούνια με το παιδάκι που μπαινόβγαινε μέσα στο πλάνο από αριστερά ή αργότερα από δεξιά της οθόνης και τελικώς εμφανίστηκε ετεροχρονισμένα ως αδειανή, είναι ένα ωραίο δείγμα οργανωμένης τεχνικής επίβλεψης, επίσης.

2. Το έργο χρησιμοποιεί σεναριακά κάποιες πράξεις ή πρόσωπα, που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στο κατάλληλο χρονικό διάστημα. Τόσο για τους ήρωες, όσο και για τον θεατή. Όπως η αποκαλυπτική παύση της αναπηρίας από τον πατέρα του Χέντερ, ως απόρροια δεισιδαιμονίας για να κάνει κάποτε ο γιος του γιο. Ακόμη, το απρόβλεπτο ψυχολογικό ξέσπασμα της Νούτσι, ύστερα από την οικογενειακή τραγωδία. Η ίδια τότε δεν βγάζει απέξω τον εαυτό της ως θύμα της πατριαρχίας, που δείλιασε και δεν βοήθησε ένα αγαπημένο συγγενικό πρόσωπο.

3. Η πατριαρχική σφαλιάρα. Ένα άθλιο φαινόμενο, που πάγωσε το αίμα του Χέντερ. Τον σφαλιάρισε ο καλύτερός του φίλος. Μια υποκρισία σε συγκεκριμένη διάσταση. Κάποιες ομοερωτικές εμπειρίες με την τρανς Μπίμπα μετά από χρόνια ετεροφυλοφιλίας με την Μουμτάζ. Λες και ξέχασαν όλοι, ότι είχε παντρευτεί τη Μουμτάζ ο Χέντερ, έχοντας τόσο καιρό ερωτικές σχέσεις μαζί της σε αυτόν το γάμο. Και όμως, με την πρώτη “απόκλιση” έρχεται και η πρώτη απαξίωση στο άτομό του, με αυτήν τη θρασύδειλη φάπα. Πλέον τον θεωρούν κάτι άλλο. Υποκριτές.

4. Παρατηρείται ο αντιδραστικός ρατσισμός, που συμβαίνει δυστυχώς ακόμη και μεταξύ των καταπιεσμένων ανθρώπων. Εδώ παραδόξως, η απελευθερωμένη τρανς Μπίμπα κάνει ρατσισμό με βίαιη ψυχολογική συμπεριφορά κοινωνικού αποκλεισμού στον πιο ακομπλεξάριστο χαρακτήρα Χέντερ. Σε ασυμφωνία ερωτικών παιχνιδιών και ρόλων. Εδώ λοιπόν το έργο πραγματοποιεί έναν ενδιαφέροντα διαχωρισμό, μεταξύ κοινωνικής ταυτότητας και σεξουαλικότητας. Περιγράφοντας, κατά την άποψή μου, πιο αληθινά όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως, μαζί με τη γύμνια της ψυχής τους.

5. Διακρίνεται ένα αληθινό, ειλικρινές “Δεν Ξέρω!” από τον Χέντερ. Το λέει στη γυναίκα του την Μουμτάζ. Εκείνη, χωρίς επεξήγηση, κατάλαβε. Γιατί ειλικρινά ο ίδιος δεν ξέρει, αν μπορεί να επιλέξει ερωτικά κάποιο από τα 2 φύλα.

Μειονεκτήματα

1. Η τροπή που παίρνει το έργο, αφήνει έστω και λίγες υπόνοιες, για το εάν επηρέασε την τραγική απόφαση της Μουμτάζ εκτός των άλλων και η αμφισεξουαλικότητα του Χέντερ. Και αυτό, δυστυχώς, επηρεάζει αναπόφευκτα την υπάρχουσα αντιρατσιστική δράση του σεναρίου μόνο αρνητικά, γυρίζοντας πίσω σαν μπούμεραγκ με κοφτερά, πατριαρχικά δόντια...Λάθος!

2. Οι 2 στιγμές, όπου η Μουμτάζ κοιτάζει με ηδονοβλεψία έναν άντρα στο σοκάκι και τον συναντά ενδιαμέσως στο λούνα παρκ τυχαία, έχουν ένα πρόβλημα. Κάνουν το θεατή να πιστέψει, ότι ο άντρας αυτός δεν είναι μόνο η φαντασίωση της κοπέλας, αλλά και ότι ενδέχεται να έκανε σεξ μαζί του η ίδια στα κρυφά. Διότι αφότου τον είδε από κοντά, η Μουμτάζ ανέβηκε στη ρόδα του λούνα παρκ, σφίγγοντας με τη ζώνη την κοιλιά της και κρατώντας το σημείο της μήτρας. Γεννώνται 2 εκδοχές. Δηλαδή, σαν να είναι τελικά δικό του το παιδί ή σαν να προέχει το παιδί των αποκλειστικά και μόνο ερωτικών φαντασιώσεων.
   Και στις 2 περιπτώσεις έχει πρόβλημα στην αφήγηση αυτή η σύνδεση. Διότι μπερδεύει το θεατή μεταξύ 2 αλλιώτικων εκδοχών. Και ανατρέπονται όλα έτσι. Πάντως πληροφοριακά, η Μουμτάζ είχε κάνει ήδη σεξ με τον Χέντερ νωρίτερα (σε διακριτική σκηνή, εκείνος ξάπλωνε από πάνω της). Ακόμη και να μην ήταν λοιπόν του Χέντερ το παιδί, πάλι δεν βγαίνει χρονολογικά κάτι σαν αλλιώτικη εκδοχή (τα συμπτώματα ναυτίας της εγκυμοσύνης είναι στις 9 με 10 εβδομάδες της κύησης – Η Μουμτάζ έκανε εμετό πολύ νωρίς).

3. Το σημαντικότερο μειονέκτημα. Το τέλος. Πράγματι, όταν σε μια κοινωνία υπάρχει ρατσισμός, οφείλει το Σινεμά να γίνει γενναίο, έχοντας διεθνή δράση με τη στάση του. Το Σινεμά της θαρραλέας υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του αντιρατσισμού, της καλλιτεχνικής αντίστασης. Να δείξει δηλαδή ωμά ένα έργο, το καθρεπτισμένο κοινωνικό αδιέξοδο. Πράγματι, είναι χρέος του παγκόσμιου Σινεμά να το κάνει, όσο υπάρχει ρατσισμός σε διάφορα μέρη της γης.

Μα στον αντίποδα, διακρίνεται ένα μεγάλο πρόβλημα. Αυτό ακριβώς το αδιέξοδο ο ειρηνιστής-ανθρωπιστής-πασιφιστής πολίτης του κόσμου, με την οποιαδήποτε κοινωνική ταυτότητα & σεξουαλικότητα, το γνωρίζει ήδη. Το βλέπει άλλωστε, όπου και αν ζει. Είτε στις ενημερωτικές ειδήσεις της πολιτισμένης χώρας του/της για άλλα έθνη, είτε το ζει κανονικά στο απολίτιστο κράτος του/της. Δεν του είπες λοιπόν κάτι καινούργιο! Μην περιμένεις αποθέωση! Στο Σινεμά πάει ο άνθρωπος, για να λυτρωθεί. Το Σινεμά λοιπόν χρειάζεται και λύσεις. Όχι παραμύθια.

Ρεαλιστικές λύσεις. Τις λύσεις δεν θα τις δώσουν οι πολιτικοί. Θα τις δώσουν οι Καλλιτέχνες. Εδώ πέρα όμως δεν υπάρχει λύση και βρισκόμαστε κινηματογραφικά στο έτος 2023! Τα έχουμε δει αυτά και άλλες φορές στον Κινηματογράφο. Οπότε, υπάρχει από τη μία πλευρά η άποψη του Ρεαλισμού και ότι καλά κάνει και δεν λέει παραμύθια μια ταινία. Αλλά παρατηρείται παράλληλα η υπαρκτή, επιζήμια απουσία της καλλιτεχνικής αντιπρότασης.

Μήπως λοιπόν βολεύει τελικά πολλές φορές τους δημιουργούς αυτή η γνώριμη κατακλείδα του ωμού Ρεαλισμού; Το καλλιτεχνικό σθένος εξασφαλίζεται, όταν προτείνεται μια λύση. Μιλάμε για ηλιαχτίδα ελπίδας, όχι για ολόκληρες Ανατολές και Ηλιοβασιλέματα. Διότι αν φτάσουμε στο σημείο, αυτή η αντιρατσιστική λύση (για οποιοδήποτε κοινωνικό θέμα), αυτή η ηλιαχτίδα επίλυσης, να μην υπάρχει ούτε καν στη Μεγάλη Οθόνη, τότε μας περιμένουν όλους τους Σινεφίλ-πολίτες ζοφερές ημέρες...

Γιάννης Κρουσίνσκυ
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα eretikos.gr