ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ - Γιάννης Κρουσίνσκυ

Η δημιουργός Ασημίνα Προέδρου (σενάριο/σκηνοθεσία) παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα δουλειά στην πρώτη της ταινία μεγάλου μήκους.

Ωραία αφήγηση στη διαμοιρασμένη ιδέα της αλλιώτικης, αγχωτικής οπτικής γωνίας ετερόκλητων προσώπων, μέσα σε μια τριμελή οικογένεια.

Τα σημαντικά πλεονεκτήματα του έργου σαφώς υπερτερούν των υπαρκτών μειονεκτημάτων.

Υπόθεση

Στα σύνορα της Βόρειας Ελλάδας ζει μια τριμελής οικογένεια. Ο Στέργιος, η Μαρία και η κόρη τους, Αναστασία. Τρεις εντελώς αντιφατικοί χαρακτήρες κάτω από την ίδια στέγη. Ανάμεσά τους παρεισδύει ένας ανεπιθύμητος, κοντινός συγγενής. Ο Δημήτρης, αδερφός της Μαρίας. Ο Στέργιος απεχθάνεται τις παράνομες δραστηριότητες του Δημήτρη στην περιοχή. Κατά τραγική ειρωνεία, αν και η οικογένεια χρειάζεται άμεσα οικονομική ενίσχυση, ο μόνος που μπορεί να την παράσχει, συμβαίνει να είναι ο ισχυρός Δημήτρης, κανονίζοντας παρανομίες κατ’ εξακολούθηση.

Ο προβληματισμένος, αυστηρός οικογενειάρχης Στέργιος είναι ψαράς και αγρότης. Λείπει αρκετά από το σπίτι. Η συντηρητική Μαρία αντιθέτως ασχολείται με το νοικοκυριό. Επιπλέον, έχει αφιερώσει φανατικά τον εαυτό της στην τοπική εκκλησία, υπηρετώντας, χωρίς η ίδια να το καταλαβαίνει, τους σκοπούς του ιερέα αυτής της ενορίας. Η νεαρή Αναστασία είναι νοσηλεύτρια και ονειρεύεται στα κρυφά να γίνει κάποτε τραγουδίστρια.

Ο Στέργιος κάνει ό,τι μπορεί, για να θρέψει την οικογένειά του, αλλά δυστυχώς έχει στην πλάτη του ήδη πολλά χρέη. Με τη δεύτερη ιδιότητα του αγρότη υπάγεται επαγγελματικά σε έναν τοπικό συνεταιρισμό. Σε αυτόν το συνεταιρισμό όμως κάτι δεν πάει καλά από οργανωτική άποψη. Κάποιοι έχουν καταχραστεί πολλά οικονομικά ποσά τα τελευταία χρόνια, συνεχίζοντας ακάθεκτοι...

Ο νεαρός Χρήστος αποτελεί έναν από τους ελάχιστους εργαζόμενους, που επιθυμεί να συσπειρώσει θαρραλέα τους αδικημένους συναδέλφους του, ώστε να κάνουν μαζί καταγγελίες εναντίον του συνεταιρισμού. Ο Χρήστος γνωρίζει καλά το Στέργιο και τείνουν να συμφωνήσουν προς αυτή την άποψη της απαραίτητης καταγγελίας. Απέναντί τους έχουν όμως τον Δημήτρη! Ανάμεσα στις 2 αντιμαχόμενες πλευρές στέκεται ένας δικηγόρος. Μολονότι ισχυρίζεται, ότι θέλει να βοηθήσει αμφοτέρους, φαίνεται εξόφθαλμα, πως δουλεύει για τον Δημήτρη.

Ο Δημήτρης θα προσφέρει στον αμφιταλαντευόμενο, απεγνωσμένο Στέργιο μια παράνομη δουλειά, με μεγάλο ρίσκο. Θέλει να περάσει παράνομα εκτός της χώρας με τη βάρκα του από τη λίμνη της Δοϊράνης πολλούς μετανάστες. Ο “πνιγμένος” στα χρέη Στέργιος θα δεχτεί, μα δυστυχώς κάποιοι άνθρωποι θα πνιγούν κυριολεκτικά τότε...Αυτή η στιγμή θα επηρεάσει αλυσιδωτά όλη του την οικογένεια και όποιον την περιβάλλει…

Ανάλυση

Γενικώς...

Μια αρκετά ενδιαφέρουσα δουλειά από την υποσχόμενη δημιουργό (σενάριο/σκηνοθεσία) Ασημίνα Προέδρου, στην πρώτη της ταινία μεγάλου μήκους. Ωραία ισορροπία ανάμεσα σε σενάριο, σκηνοθεσία, μοντάζ. Ξεχώρισε η διαμοιρασμένη ιδέα της αλλιώτικης, αγχωτικής οπτικής γωνίας ετερόκλητων προσώπων μέσα σε μια τριμελή οικογένεια (χωρίς απαραιτήτως να αντιπροσωπεύει κάθε ελληνική οικογένεια αυτό το μοτίβο χαρακτήρων). Υπάρχουν μικρές εκπλήξεις σε αυτή την τριπλή, νοηματική οπτική της κινηματογραφικής αφήγησης.

Σε τούτο το κλίμα δημιουργήθηκε, διατηρήθηκε και εξελίχθηκε ωφέλιμο, υπομονετικό, απλό μυστήριο. Αλλά παρουσιάστηκε και ένα ορατό επερχόμενο Δράμα, που έπρεπε να επιβεβαιωθεί, ανάμεσα στα αντιμαχόμενα στοιχεία αναζήτησης Ηθικού μονοπατιού μεταξύ των τριών κεντρικών ηρώων. Στον αντίποδα, απέναντί τους στεκόταν ανέκαθεν η αμετάκλητη αύρα του ζοφερού καιροσκόπου Δημήτρη. Στην ουσία, αν και αυτός τα κατέστρεψε όλα με τις “επαγγελματικές” προτάσεις και τα βρώμικα λεφτά του, την αληθινή ευθύνη αποσόβησης του επακόλουθου κινδύνου είχε ο Στέργιος. Επομένως, η αλυσιδωτή αντίδραση τραγικότητας οφείλεται σε εκείνον. Και συνεχίζεται από εκείνον...

Στην ταινία όλα ξεκινούν με ορθό τρόπο από το ενδιαφέρον σκεπτικό του σεναρίου. Η δημιουργός Ασημίνα Προέδρου αρχικώς επιλέγει σαν κομβικό σημείο αρνητικής δράσης του καθοριστικού ήρωα-αντιήρωά της, Στέργιου, την ίδια την τοποθεσία, εστιάζοντας στο χωροχρόνο. Τη διασυνοριακή λίμνη της Δοϊράνης, στο έτος 2015. Η διαχωριστική τοποθεσία αυτού του ιδιαίτερου υγροβιότοπου δεν συσχετίζεται δραματικά στο σενάριο όμως λόγω διασυνοριακής γραμμής με έμφαση στις τότε σχέσεις μεταξύ των δύο γειτονικών κρατών.

Όχι. Αντιθέτως, η τοποθεσία της λίμνης εκφράζει σε τούτο το σενάριο δραματικό ορίζοντα ριψοκίνδυνης διέλευσης, εξαιτίας της ειδικής συνθήκης κύματος μετανάστευσης στην Ευρώπη από Σύριους και άλλους πρόσφυγες. Εκεί ακριβώς ο ψαράς Στέργιος θα κάνει το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του (παλιότερα είχε κάνει απατεωνιές με τιμολόγια). Διότι τώρα πια, εξαιτίας αυτής της νέας παρανομίας του, κινδύνεψαν και χάθηκαν ανθρώπινες ζωές.

Συνεπώς, αυτός ο ήρωας-αντιήρωας αποτελεί τον καταλύτη του έργου. Τα πάντα πήγαν στραβά, εξαιτίας αυτής της ενέργειας, αυτής της αποδοχής να μεταφέρει μετανάστες, ρισκάροντας τις ζωές τους, ώστε να πληρωθεί ο ίδιος αδρά. Του δίνει ένα μικρό πρωταγωνιστικό προβάδισμα στα 3 κεντρικά πρόσωπα το γεγονός, ότι εκείνος αποτελεί τον καταλύτη του έργου. Διότι ο ίδιος δέχτηκε αυτή τη δουλειά από τον ανίκητο ανταγωνιστή Δημήτρη. Υπάρχουν βεβαίως και κοντινά πλάνα στον επίλογο μέσα στη βιωματική θλίψη του Στέργιου.

Το έργο χωρίζεται, ουσιαστικά, σε 5 μέρη: Πρόλογος, επίλογος και ενδιάμεσα βρίσκεται η τριπλή διαφορετική οπτική γωνία των αντίστοιχων τριών οικογενειακών μελών Στέργιου, Μαρίας και Αναστασίας. Διασπασμένες παρουσιάζονται οι ενότητες προλόγου και επιλόγου. Στην πραγματικότητα, κατά τα άλλα πρόκειται για αριστοτέλεια κινηματογραφική αφήγηση ροής κοινών κεντρικών γεγονότων στις τρεις αλλιώτικες οπτικές γωνίες. Με τα ανάλογα 3 ενδιάμεσα κεφάλαια των οικογενειακών προσώπων.

Εκεί μάλιστα, σε κάθε κεφάλαιο υπάρχουν συμπληρωματικά ενδιαφέροντα στοιχεία στην όλη ιστορία, που εκπέμπουν έξυπνη επικοινωνία στη διάσταση σκηνοθεσίας/σεναρίου/μοντάζ. Φερειπείν, το χαστούκι στην Αναστασία από τον πατέρα της θα το δούμε μόνο μέσα από τη δική της οπτική γωνία. Αλλά και τη μεταμέλεια του πατέρα της για όλες τις απαράδεκτες ενέργειές του (βρίσκεται με πατρική μεταμέλεια στο δωμάτιο της κόρης του, ξαπλώνοντας σαν να είναι εκείνος το παιδί στην αγκαλιά της).

Σκεπτικό…

Πλεονεκτήματα ταινίας

1. Οι ποιοτικές ερμηνείες έδωσαν πειστική, βιωματική μορφή σε μια δραματική καθημερινότητα (*ανάλυση πρωταγωνιστικών και μη ερμηνειών σε σχετική, κάτωθι κατηγορία του κειμένου).

2. Το ανθρωπιστικό μήνυμα, βοηθώντας μετανάστες με το σωστό τρόπο. Δηλαδή, όπως οι γυναίκες της περιοχής, παρέχοντας τροφή, στέγη & συμπαράσταση. Είχε σημασία η βιωματική κατανόηση της Μαρίας από την καθοδήγηση της Γεωργίας εδώ.

3. Οι ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες στις εκπλήξεις των κεφαλαίων, κατά τις τρεις συμπληρωματικές εκδοχές των κεντρικών προσώπων. Όπως προείπαμε, σε αυτές τις συμπληρώσεις παρέχεται και κάτι από την ιδιαιτερότητα των εκάστοτε χαρακτήρων. Ας δούμε όμως κάτι πιο σύνθετο: Στην ακραία θλίψη της Αναστασίας το μοντάζ προσέδωσε Ρεαλισμό, περνώντας με διαδοχικό cut σε στιγμή ηρεμίας της ίδιας, λόγω εξάντλησης από τον θρήνο.

4. Ανάμεσα σε σκηνοθεσία, μοντάζ & σενάριο είναι μελετημένη η αλληλουχία κινηματογραφικής αφήγησης με δοχεία ψυχής των τριών οικογενειακών προσώπων. Η ορθή σειρά τους δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική, ώστε να ξεχωρίσουν εν τέλει πολλές ωμές αποκαλύψεις (παρέμβαση δικηγόρου) στην οπτική γωνία της ήδη ξεγελασμένης, ανυποψίαστης κόρης Αναστασίας. Αυτό το στοιχείο εκφράζει τραγική ειρωνεία ανάμεσα σε θεατή/σκηνοθέτρια/ηρωίδα.

5. Το γράψιμο για τις αντικρουόμενες ψυχοσυνθέσεις του σεναρίου είναι καλό. Οι περσόνες Μαρίας, Γεωργίας, Δημήτρη, Χρήστου, διαθέτουν το περισσότερο ενδιαφέρον. Δώστε όμως βάση στη λακωνική στιχομυθία σύγκρουσης μεταξύ Μαρίας και Στέργιου, περί φόβου ή όχι του θεού. Γίνεται μια ταχύρυθμη, εκπληκτική αναστροφή νοήματος στο διάλογό τους τότε. Και εκεί ακριβώς, έρχεται η έγκυρη καλλιτεχνική διαμαρτυρία για τη θρησκομανία της χώρας, που καταλήγει να χρησιμοποιείται φυσικά με ιδιοτέλεια από τους ανθρώπους. Την πραγματοποιεί η Μαρία.

6. Η εκφραστική σκηνοθεσία σε ωραία επικοινωνία με τη διεύθυνση φωτογραφίας. Σαν μια επιστολή γνωριμίας των θεατών με τους τρεις βασικούς χαρακτήρες και την τοποθεσία, κατά τη διάρκεια ημέρας και νύχτας. Αναφορικά και αναλυτικά. Το έξυπνο στοιχείο στην αναφορική περίπτωση πάντως είναι, ότι τα τρία κεντρικά πρόσωπα παρουσιάζονται-παρομοιάζονται, εν συντομία, από αντικείμενα ή από έμψυχα/άψυχα στοιχεία, τα οποία χαρακτηρίζουν τις ζωές τους. Έτσι τους παρουσιάζει στο κοινό, σαν μια πρώτη σύσταση ειδικής κλίμακας, η σκηνοθέτρια.
   - Ο Στέργιος χαρακτηρίζεται από ένα ψάρι, το οποίο σπαρταρά μέσα στη βάρκα αλίευσής του. Είναι η δουλειά του, ο μόχθος του και εκεί βρίσκεται η ειδική συνθήκη, στην οποία ο ίδιος έκανε ολέθριο λάθος.
   - Η Μαρία, που ασχολείται με το νοικοκυριό, παρομοιάζεται μέσα από τη μαγειρική (κοτόπουλο στην κουζίνα) και την καθαριότητα (καθαρισμός νιπτήρα). Την έχουν καταπιεί αυτές οι διαδικασίες για πολλά χρόνια.
   - Η Αναστασία πάλι έχει σαν αντικείμενο προσωποποίησης το κινητό της τηλέφωνο. Εδώ περιλαμβάνεται ένας μυστικός κόσμος επικοινωνίας με τον Χρήστο.

Μειονεκτήματα ταινίας

1. Η συνολική, χρονική κινηματογραφική διάρκεια δεν είναι καθόλου στα υπέρ του έργου. Διότι όταν έχεις ήδη ενημερωθεί ως θεατής ενδιαμέσως στην ταινία, ότι θα υπάρξουν κεφάλαια και ανάλογοι χαρακτήρες, αναρωτιέσαι, εάν θα ξεφύγει στην κρίσιμη εξέλιξή του το έργο…Και αισθάνεσαι λίγο αυτή τη βραδύτητα κάποια στιγμή, ξεφεύγοντας από την αισθαντικότητα της πλοκής. Τη γλυτώνει στο τσακ, σε αυτό το θέμα η ταινία...

2. Κάποια στιγμή η Αναστασία πάει να κάνει μια καλλιτεχνική στροφή σε δικές της μουσικές περιπλανήσεις, με προσωπικούς στίχους. Όλα καλά μέχρι εδώ. Απλοί και λυτρωτικοί οι στίχοι. Ιδίως, εάν στους τραγουδά η ερωμένη/αγαπημένη σου και η μορφή της παρομοιάζει όντως μια ευχάριστη αλλαγή ζωής. Αλλά η αντίδραση του χαρακτήρα Χρήστου, από άποψη σεναρίου ήταν άστοχη, όταν η κοπέλα του ενδιαφέρθηκε να μάθει, για το πως του φαίνονται οι στίχοι της.
   Της απάντησε: “Στιχάρες!” Ειλικρινά, όχι! Χάθηκε τότε η ατμόσφαιρα του ζεύγους. Λες και οι άντρες είμαστε πίθηκοι, που δήθεν δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε έναν απλό στίχο, από κάποιον πιο ποιητικό. Ούτε αντιστοίχως συμβαίνει, όταν είμαστε ερωτευμένοι, ξαφνικά να αλλάζουμε λυρικά γούστα. Ήθελε περισσότερη δουλειά το κείμενο εκεί (μπορούσε να πει π.χ. “Αν και απλοί, ήταν λυτρωτικοί.” Άκου “Στιχάρες…” Ποιος ακριβώς μιλάει έτσι στην πραγματική ζωή;!

3. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα, κατά την άποψή μου. Δεν μπορώ να καταλάβω ειλικρινά, γιατί εκεί που κάνει μια ελληνική ταινία κάποια σημαντικά βήματα μπροστά, πρέπει ορισμένες καταστάσεις να βρίσκονται μονίμως εφιαλτικά βαλτωμένες. Χωρίς πρόοδο. Δεν ενδιαφέρει ΚΑΝΈΝΑΝ Σινεφίλ ο καθρεπτισμός της μάζας, ρε παιδιά! Καταλάβετέ το…Η μουσική δείχνει μια κουλτούρα. Και μια αντιπρόταση από την/τον εκάστοτε δημιουργό. Που βρίσκεται όμως αυτή ακριβώς η αντιπρόταση εδώ; Δεν λέω, καλές οι παρέες που άκουγαν hip-hop στα κρυφά. Αλλά δεν ήταν η κυρίαρχη μουσική αντιπρόταση...

Καταρχάς, γιατί η Αναστασία έπρεπε να θέλει να ασχοληθεί με τα φωνητικά και όχι με κάποιο άλλο μουσικό όργανο; Δεν υπάρχουν δηλαδή ντραμς, μπάσο, ηλεκτρική κιθάρα, φλάουτο, βιολί κ.ο.κ.; Δεύτερον, γιατί η Αναστασία, που ονειρευόταν να γίνει τραγουδίστρια, έπρεπε οπωσδήποτε να ακολουθήσει το τραγούδι της πίστας; Το ξέρετε, ότι σε πρωτεύουσα και επαρχία υπάρχουν νέα άτομα, τα οποία αγαπούν τη jazz, τη heavy metal, την progressive rock μουσική κ.α. Το να μην τους εντάσσεις στην ταινία σου, είναι σαν να αγνοείς την πραγματικότητα και τη ριζοσπαστική προσωπικότητα πολλών ανθρώπων.

Εάν είσαι Σινεφίλ, ακολουθείς έναν γοητευτικό δρόμο, χωρίς καθόλου συμβιβασμούς. Και το τραγούδι της πίστας, μέσα στο σύγχρονο ελληνικό Σινεμά, παραμένει μόνο συμβιβασμός (ακόμη και αν ωραιοποιηθεί κάπως μουσικά, όπως στο έργο). Ειλικρινά, γιατί να το δεχτείς αυτό; Για να νιώσει ταύτιση ποιος θεατής/ακροατής στα αλήθεια με αυτά τα τραγούδια;! Η ρημάδα η μάζα της ήδη καταδικασμένης νεολαίας με τα σκυλάδικα;! Που γενικώς μοιάζουν σαν να έχεις βάλει στο μίξερ ξέφρενη λίμπιντο και αποθέωση της συντηρητικής μονογαμίας μαζί; Εάν πάλι σου αρέσει αυτή η μουσική, τι να πω...Δικαίωμά σου είναι. Αλλά ειλικρινά, πίστεψέ με, μπορείς και καλύτερα.

Πιο Αναλυτικά…

*Σημαντικές Ερμηνείες

Πρωταγωνιστικές

Αρχικώς, η πατριαρχικής αντίληψης αυστηρότητα του Στέργιου (Στάθης Σταμουλακάτος). Όμως ο ίδιος έχει και τύψεις, καθώς χάνει τον έλεγχο της αρμόζουσας γονεϊκής συμπεριφοράς. Εδώ ξεχωρίζει από τον ηθοποιό η επώδυνη διαχείριση των συναισθημάτων απέναντι στην κόρη Αναστασία.

Κατόπιν, η υποταγή της Μαρίας (Λένα Ουζουνίδου), η οποία δεν θέλει να μπει ανάμεσα σε αδερφό και σύζυγο. Φοβάται επίσης, μήπως χάσει στον μικρόκοσμό της το “κύρος” της επίβλεψης των λαχνών στην ενορία. Μα διεκδικεί η ίδια να αντιταχθεί στον ιερέα, έστω και στα κρυφά. Ωραίο σταθερό μοτίβο, με καίριες αποκλίσεις από την πολύπειρη ερμηνεύτρια.

Και έπειτα η κόρη (Ευγενία Λάβδα), με το κρυφό όνειρο μιας τραγουδίστριας, αλλά και τη μυστικοπαθή της ερωτική σχέση. Πειστική στην οργή με τον πατέρα. Πολλή εκφραστική η ερμηνεύτρια στα δραματικά στοιχεία της θλίψης, χωρίς να χρησιμοποιεί καν λόγια.

Δευτεραγωνιστών

Πυγμή και αποφασιστικότητα στο χαρακτήρα του Χρήστου από τον ηθοποιό Χρήστο Κοντογεώργη. Ανθρωπιστική δράση και τρυφερότητα από την έμπειρη ερμηνεύτρια Ντίνα Μιχαηλίδου (Γεωργία). Διστακτική, αλλά τελικά υστερόβουλη αύρα του “μιλημένου” δικηγόρου αποδίδεται ωραία από τον Στέφανο Κοσμίδη.

Διακριθείσα Απόδοση

Σου παγώνει το αίμα η ενσάρκωση του Πασχάλη Τσαρούχα στο ρόλο του Δημήτρη! Και αυτό είναι επιτυχία, διότι ο ρόλος δεν εμφανίζεται τόσο συχνά στο έργο. Αλλά και επειδή ο ηθοποιός έχει συλλάβει την κεντρική ιδέα του γήινου, καθημερινού τρόμου. Ενός φόβου μέσα στον κοινωνικό ιστό ή στον πιο αραιό περίγυρο, της επαρχίας των ελληνικών συνόρων. Παρουσιάζεται εύστοχα μια ζοφερή περσόνα. Σε φοβερίζει εξαιτίας της αμείλικτης στάσης του, μετατρέποντας σταθερά σε εφόδιο επιβίωσης μια διεφθαρμένη ζωή. Η επικινδυνότητά του έχει μεθόδευση. Αποκαλύπτεται εν καιρώ. Αυτό είναι.

Ένα μοχθηρό πρόσωπο με δικούς του κώδικες ανθρώπινων σχέσεων, που θα μπορούσες να πέσεις πάνω του στην πραγματική ζωή. Παραβλέπει ακόμη και την ανθρώπινη απώλεια, σαν κάτι που υπάρχει απλώς μέσα στο πρόγραμμα του ισχυρού. Του ισχυρού που μασκαρεύεται όμως υπομονετικά, πριν κάνει ορατή όλη του την απειλητική δύναμη επάνω σε άλλα άτομα. “Τι έχεις μαγειρέψει;” θα ρωτήσει την αδερφή του, ενόσω όλα πάνε στραβά. Με τον ίδιο τρόπο, θα μπορούσε άνετα να ρωτά και ποιος εξακολουθεί να ζει. Ωραία ερμηνεία!

Γιάννης Κρουσίνσκυ
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα eretikos.gr