Ρουμάνος εμιγκρές στη Γερμανία, υπό τον φόβο μπλεξίματος με τον Νόμο, επιστρέφει άρον-άρον πίσω στην πατρίδα, ξαναβρίσκοντας πατέρα, γιο, σύζυγο κι ερωμένη. Η πρόσληψη αλλοδαπών εργατών από το τοπικό αρτοποιείο κάνει την ατμόσφαιρα στο χωριό του να μυρίζει μπαρούτι.
Διατηρεί αναλλοίωτα τα δύο βασικά του χαρακτηριστικά ο Κριστιάν Μουντζίου σε τούτη τη νέα του ταινία. Αφενός συνεχίζει να αντλεί έμπνευση από αληθινά, μικρού βεληνεκούς περιστατικά που απασχόλησαν (έστω και λίγους) συμπατριώτες του, αφετέρου έχει σταθερά προσηλωμένο το βλέμμα του εντός ρουμανικών συνόρων. Όταν κατάφερε να εντάξει την ιστορία του σ’ ένα ευρύτερο κοικωνικοπολιτικό πλαίσιο που αφορούσε, τότε το αποτέλεσμα ήταν το θαυμάσιο «4 Μήνες, 3 Εβδομάδες και 2 Μέρες» (2007). Όταν απέτυχε να το κάνει, προέκυψε το… φάρμακο κατά της αϋπνίας με τίτλο «Πίσω από τους Λόφους» (2012) (επί τούτου, δηλώνω κατηγορηματικά αντίθετος με το τετράστερο του κειμένου στο site). Ακολούθησε η ισορροπημένη και τόσο βαλκανική «Αποφοίτηση» (2016), με τον Ρουμάνο auteur να επιστρέφει μ’ ένα έργο που από τον τίτλο του κιόλας φαντάζει μεγαλεπήβολο. Το αρκτικόλεξο «R.M.N.» δεν παραπέμπει σε κάποιον ιατρικό όρο, αλλά αναφέρεται στην πατρίδα του, τη Ρουμανία. Ο Μουντζίου δείχνει αποφασισμένος να μιλήσει για όσα ταλανίζουν τη χώρα του τη σήμερον ημέρα, καταλήγοντας να… χάνει τ’ αυγά και τα πασχάλια!
Ως πηγή σεναριακής έμπνευσης στάθηκε ένα περιστατικό που συνέβη πριν λίγα χρόνια στην επαρχία της Τρανσυλβανίας. Η τοπική κοινότητα ξεσηκώθηκε σύσσωμη εναντίον της εκεί παραγωγικής μονάδας άρτου, διότι τόλμησε να κουβαλήσει φτηνά εργατικά χέρια από την Ασία, αναδεικνύοντας το κλίμα ρατσισμού που σιγόβραζε, αν όχι σε ολόκληρη τη χώρα, σίγουρα στη συγκεκριμένη περιοχή. Τούτο το γεγονός εντάσσεται στο φιλμ μέσω αλληλουχίας καταστάσεων που σταδιακά οδηγούν σ’ αυτό το συμπέρασμα, δίχως ν’ αποτελεί εκ πρώτης όψεως τον βασικό αφηγηματικό του πυλώνα. Με το ξεκίνημα, ο Μουντζίου συστήνει τον Ματίας, έναν brutal τύπο, ο οποίος μην αφήνοντας να πέσει κάτω η προσβολή του προϊσταμένου του, τον κοπανάει άσχημα στο κεφάλι. Φοβούμενος πως του έχει κάνει σοβαρή ζημία και με το πιθανό κυνήγι της Αστυνομίας στο πίσω μέρος του μυαλού του, φεύγει σούμπιτος από το σφαγείο όπου εργάζεται στη Γερμανία και με autostop φτάνει στο χωριό του. Είναι παραμονές Χριστουγέννων, η ατμόσφαιρα, όμως, ουδόλως εορταστική προκύπτει γι’ αυτόν. Ο οκτάχρονος γιος του αρνείται να του μιλήσει (για αδιευκρίνιστους λόγους), με τη σύζυγό του παραμένουν για τυπικούς λόγους παντρεμένοι, με την ερωμένη του τους χωρίζουν ατελείωτα χιλιόμετρα κοινωνικού status, ο πατέρας του παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα υγείας, ενώ η επιστροφή στη δουλειά του φαντάζει πλέον αβέβαιη.
Τούτο είναι το πλαίσιο που θέτει αρχικά ο Μουντζίου (όταν λέω αρχικά, εννοώ σχεδόν το πρώτο σαρανταπεντάλεπτο του φιλμ!), με τα μέτωπα που έχει ανοίξει να είναι ήδη αρκετά. Από τη στιγμή που η αρτοποιητική μονάδα (διευθύντρια της οποίας είναι η ερωμένη του Ματίας) φέρνει στο χωριό εργάτες από τη Σρι Λάνκα, ο Ρουμάνος auteur ανοίγει αμέτρητα επιπλέον «παράθυρα», χάνοντας σταδιακά έναν μπούσουλα που ούτε μάγος θα μπορούσε να «τακτοποιήσει»! Ανεργία, μεταναστευτικό, νοσοκομεία, ερωτικές σχέσεις, πατρική φιγούρα, γάμος υπό κατάρρευση, Ευρωπαϊκή Ένωση, Εκκλησία, επιδοτούμενα προγράμματα, Ρομά, λαϊκά δικαστήρια, μυστικιστική ντόπια παράδοση, για όλα υπάρχει χώρος στον μύλο του Μουντζίου! Ως κερασάκι στην τούρτα του σεναριακού αχταρμά στέκει περιφερόμενος Γάλλος υπάλληλος ΜΚΟ, που ως αντικείμενο έχει την καταμέτρηση των… αρκούδων της περιοχής, προστίθενται και κουκουλοφόροι ρατσιστές που παραπέμπουν σε ΚΚΚ (!), όλα υπό τη συχνή χρήση του πασίγνωστου μουσικού θέματος της «Ερωτικής Επιθυμίας» (2000), το οποίο αποτελεί μόνιμο μοτίβο εξάσκησης στη βιόλα για την Τσίλα (η ερωμένη του Ματίας, το υπόβαθρο κουλτούρας της οποίας ενδεχομένως θα ταίριαζε γάντι στο Γκρίνουιτς Βίλατζ, αλλά όχι σε κωλοχώρι της Τρανσυλβανίας).
Στόχος όλων αυτών των (ας πούμε) υποπλοκών είναι να τεθεί ο πυρήνας μιας μικρής κοινωνίας υπό αυστηρή, ενδοσκοπικού τύπου εξέταση, όπως δηλαδή συμβαίνει με μια μαγνητική τομογραφία (το… άλλο R.M.N. του τίτλου). Αυτό που προκύπτει στην πράξη δεν είναι παρά μία αλληγορική Βαβυλώνα, ένα καταστασιακό χάος το οποίο εκτροχιάζεται άγρια από τους δεκάδες σταθμούς που το στόρι συναντά στην πορεία του. Ο υφέρπων ρατσισμός, που συναντάται όχι μόνο στη Ρουμάνια, αλλά και στο σύνολο σχεδόν των χωρών της Ευρώπης, βουλιάζει ως σχόλιο υπό το βάρος των αμέτρητων θεματικών μετώπων που «απασχολούν» εδώ. Οι χαρακτήρες που μπαινοβγαίνουν στην πλοκή ουδόλως βοηθούν στη χάραξη μιας κάποιας σταθερής πορείας, με το αφηγηματικό παράδοξο, από ένα σημείο κι έπειτα, πρωταγωνιστής του δράματος να μην είναι τελικά ο «άξεστος» Ματίας, αλλά η «κυριλέ» Τσίλα! Έπειτα από όλα αυτά, τι πιο φυσικό για τους τίτλους τέλους να πέσουν κατόπιν αμφίσημου σκηνικού «μαγικού ρεαλισμού» (τύπου «ποιος ήρθε;»), αφού απλός τρόπος για να κλείσουν οι λογαριασμοί που είχαν ανοίξει, δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Τελικά, έμεινα ν’ αναρωτιέμαι (μεταξύ άλλων) για το τι ν’ απέγινε εκείνος ο δόλιος που έφαγε τις φάπες από τον Ματίας πίσω στη Γερμανία. Το ίδιο θα έπαθε και ο Μουντζίου, υποθέτω…
ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΜΕΝΑ;
Σεναριακός αχταρμάς που σπάνια συναντάται, σ’ ένα δράμα που αρχικά (τουλάχιστον) δεν αφήνει την εντύπωση πως θα… βαρέσει τέτοια μπιέλα! Η ατελείωτη σεκάνς λαϊκής συνέλευσης με διάλογο και επιχειρήματα κατευθείαν θαρρείς βγαλμένα από τα τηλεπαράθυρα του… «Καλημέρα Ελλάδα», θα δοκιμάσει αντοχές. Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για τον ύπνο του «Πέρα από τους Λόφους», πόσω μάλλον όταν (κάποια από) τα θέματά του εντοπίζονται και στα καθ’ ημάς. Σίγουρα μερίδα κοινού θα εκτιμήσει την πικρή αλήθεια που ενίοτε καταγράφει ο Κριστιάν Μουντζίου. Ας άφηνε, όμως, κι αυτός κάτι απ’ έξω, για μια άλλη φορά. Όλα με τη μία, πια;
Νίκος Παλάτος
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα freecinema.gr