Η ταινία του Γιαν Καντάρ, «Το μαγαζάκι της κεντρικής οδού», προβάλλεται στους κινηματογράφους. Το αριστούργημα που έχει κερδίσει αρκετά βραβεία, στην εποχή του. Μια ταινία που προβληματίζει και άγει την ψυχή του θεατή. Μια αφήγηση που είναι ανάμεσα στο πραγματολογικό και το ονειρικό.
ΣΥΝΟΨΗ
Ο Άντον “Τόνο” Μπρτκο είναι ένας φτωχός ξυλουργός. Ζει με τη γυναίκα του, την φιλάργυρη και λάγνα Εβελίνα. Αυτή δεν τον εκτιμά και πολύ. Ένα βράδυ, θα τους επισκεφτεί η αδελφή της με τον σύζυγό της. Αυτός είναι διοικητής στην πόλη. Τότε θα του δώσει την ιδιοκτησία ενός μαγαζιού κουμπιών που βρίσκεται στην Κεντρική οδό. Η ιδιοκτήτρια του είναι μία ηλικιωμένη Εβραία, η κα Λουτμάνοβα, σχεδόν κωφή. Όλο αυτό είναι μέρος της διαδικασίας αποκλεισμού και εξόντωσης των Εβραίων της πόλης. Όταν ο Τόνο πηγαίνει την επόμενη μέρα στο μαγαζί γνωρίζει την κυρία Λουτμάνοβα. Μια καλοσυνάτη και αγαθή ιδιοκτήτρια, η οποία όμως δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει. Ένα μέλος της αντίστασης, ο Κουχάρ, προτείνει στον Τόνο να μείνει και αυτή στο μαγαζί. Στην πορεία η καλοσύνη και η αφέλεια της ηλικιωμένης σκλαβώνουν τον Τόνο. Αρχίζει και τη συμπαθεί. Με τον καιρό, φτάνει η ώρα που οι αρχές θα μαζέψουν του Εβραίους. Θα τους στείλουν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ
Το σενάριο βασίζεται στο αφήγημα του Ladislav Grosman. Το έχουν επεξεργαστεί οι δύο σκηνοθέτες, ο Jan Kadar και ο Elmar Klos. Μπορούμε να δούμε στοιχεία φουτουριστικά που «παντρεύονται» με το συμβολισμό. Αυτά μπορούν να μας δώσουν μία άποψη της «πραγματικότητας». Αυτή όμως πολύ εύκολα ξεφεύγει προς το ονειρικό και καταλήγει να είναι μία μετάφραση του «πραγματικού». Θεωρούμε ότι το πραγματικό, ως αντικειμενική θεώρηση δεν υπάρχει. Η απόδοση της πραγματικότητας είναι προσωπική υπόθεση για το θεατή. Αυτός δημιουργεί τη δική του άποψη, που διαμορφώνει από τις προσωπικές ιδέες του. Ουσιαστικά έχουμε ένα σύμπαν από θεωρήσεις της πραγματικότητας: βρισκόμαστε μέσα σε μια αφηγηματική σφαίρα. Καλούμαστε και εμείς να συμμετάσχουμε σε αυτό το δημιούργημα.
Οι δημιουργοί της ταινίας «Το μαγαζάκι της κεντρικής οδού» γνωρίζουν πολύ καλά αυτή τη θεώρηση. Από την αρχή της κιόλας μας βάζουν μέσα στο φαντασιακό. Ο πελαργός που πετά προς τη φωλιά του ή απομακρύνεται από αυτήν είναι ένα σύμβολο. Συμβολίζει την προστασία των όντων που περιβάλλει με αγάπη. Η μπάντα παίζει μια ρομαντική μελωδία. Οι σκηνές «λούζονται» από φως, σα να έχουν υποστεί μια κάθαρση. Όμως αυτό δε συμβαίνει στην πραγματικότητα. Έχουμε λοιπόν δύο παράλληλες αφηγήσεις: την ιστορική και αυτή των δύο πρωταγωνιστών. Αυτό που ξέρουμε πολύ καλά είναι η ιστορική. Τη δεύτερη θα τη διαμορφώσουμε σύμφωνα με τις προσωπικές μας πίστες.
Η ιστορική αφήγηση είναι λίγο-πολύ γνωστή. Στην κατεχόμενη Σλοβακία, όπως και σε άλλες περιοχές, οι αρχές οδηγούν τους Εβραίους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Έχουν, πιο μπροστά δημεύσει την περιουσία τους. Οι επιχειρήσεις τους διοικούνται πλέον από ντόπιους. Θα πάνε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από όπου ελάχιστοι θα επιστρέψουν. Αυτό όμως δεν το γνωρίζουν.
ΤΟ ΟΝΕΙΡΙΚΟ
Εμείς βλέπουμε ένα μικρόκοσμο αυτής της συνύπαρξης. Ένας Σλοβάκος με μια Εβραία. Η σχέση είναι βουτηγμένη μέσα στο σεβασμό του Σλοβάκου προς την ηλικιωμένη Εβραία. Γρήγορα όμως θα γίνει σχέση μητέρας και παιδιού. Βλέπουμε αυτή τη μετάλλαξη με τον πιο απλό τρόπο. Σχεδόν δεν το συνειδητοποιούμε. Καταλαβαίνουμε, όταν αυτή έχει ολοκληρωθεί, ότι έχουμε να κάνουμε με έναν κόσμο όπου η αγάπη και μόνο κυβερνά. Αυτό όμως, στην πραγματικότητα, είναι ονειρικό. Τα αναφερόμενα σε αυτό τον κόσμο είναι οι πελαργοί και η μπάντα.
Αυτά τα σύμβολα μας δίνουν την αίσθηση της ασφάλειας και της αγάπης, αντίστοιχα. Η ασφάλεια έχει να κάνει με την επιστροφή στη μήτρα. Αυτό αναζητά ο καταπιεσμένος από τη γυναίκα του Σλοβάκος. Το βρίσκει σε μια γριούλα που είναι η φαντασιακή μητέρα του. Η αγάπη είναι η απόλαυση. Αυτή που κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη για να μπορέσει να ζήσει, να καταλάβει τι γίνεται και να διαμορφώσει την ταυτότητά του. Όμως και οι δύο ζουν σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει σεβασμός, αγάπη και ασφάλεια. Η σχέση τους είναι ουτοπική. Ο κόσμος τους είναι στο φαντασιακό. Θέλουν και ζουν σε αυτό τον ουτοπικό κόσμο γιατί έχουν ανάγκη αυτά τα αισθηματικά στοιχεία. Όταν κάτι τα απειλήσει θα γίνουν βίαιοι, όπως όταν η γυναίκα του άντρα προσβάλει την ηλικιωμένη Εβραία.
Ποια όμως μπορεί να είναι η λύση σε έναν μην τόπο, σε μια ουτοπία; Ο πελαργός όπως φέρνει τη ζωή έτσι μπορεί να ξεκινήσει ένα νέο κύκλο. Τα παιδιά, λέει ο αστικός μύθος, τα φέρνει ο πελαργός. Με τον ίδιο τρόπο θα φέρει το θάνατο, αναφέρει ο μύθος της ταινίας.
Ο ΟΝΕΙΡΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ
Στην προσπάθειά του να προστατεύσει τη γριούλα θα τη σκοτώσει. Άθελά του, βέβαια. Τότε συνειδητοποιεί ότι ίσως έχει γίνει ο ίδιος με αυτούς που μισεί, με τους Ναζί. Οι συμπεριφορές του που είναι απειλητικές, όταν έχει μεθύσει, ως προς την ηλικιωμένη, δυναμώνουν αυτή τη διαπίστωση. Η λύτρωσή του είναι ο θάνατος. Αυτοκτονεί.
Στην ταινία «Το μαγαζάκι της κεντρικής οδού» οι δύο θάνατοι εικονίζονται με τον πιο αφαιρετικό και υπαινικτικό τρόπο. Το φως λούζει ακόμα μια φορά τα δύο πρόσωπα όταν, καλοντυμένα, χορεύουν μπροστά στην μπάντα. Περνούν μπροστά από το μνημείο που έχει φτιαχτεί. Αυτό είναι, αναφέρεται στην ταινία, ο Πύργος της Βαβέλ, εκεί όπου θα μαζευτούν οι Εβραίοι από τις αρχές. Ακόμα ένα σύμβολο που αναφέρεται στην έλλειψη συνεννόησης. Το φως θα τους ξεπλύνει. Αγιασμένουι, πλέον, θα δοθούν στην κοινωνία ως όντα χρηστά, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, στον «Τίμαιο».
Εκεί η ταινία τελειώνει και μας προσκαλεί να φτιάξουμε τη δική μας αφήγηση. Έχοντας πάρει κάποια στοιχεία από αυτό το αριστούργημα. Ο θεατής δεν έχει να κάνει παρά μόνο ένα πράγμα: Να αφεθεί στη «μαγεία» του κινηματογράφου για να τον οδηγήσει στη μυθική χώρα που μόλις τώρα φτιάχνεται.
ΓιάννηςΦραγκούλης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα filmandtheater.gr