Ιδιόρρυθμος κροίσος αναθέτει στον παραλίγο… εκβιαστή του να ερευνήσει το παρελθόν του, μιας και κατά τα φαινόμενα σημαντικά κομμάτια έχουν σβηστεί από τη μνήμη του. Ή μήπως κάτι άλλο έχει κατά νου;
Αν η λέξη χάος δύναται να χαρακτηρίσει το σύνολο σχεδόν της φιλμογραφίας του Όρσον Γουέλς, τότε «Ο κύριος Αρκάντιν» αποτελεί πιθανότατα τον πιο άξιο εκπρόσωπό του! Γυρίσματα σε διάφορα locations ανά τον κόσμο, πολυπληθές διεθνές καστ, υπέρβαση προϋπολογισμού, άγρια κόντρα με τους παραγωγούς (με μηνύσεις εκατέρωθεν), απώλεια ελέγχου του final cut, πετσόκομμα της αρχικής δίωρης κόπιας του φιλμ κατά περίπου τριάντα λεπτά. Ως αποτέλεσμα των διαφωνιών, της απώλειας των δικαιωμάτων και των ατελείωτων γυρισμάτων (που γίνονταν και ανάμεσα σε άλλα projects που δούλευε τότε ο Γουέλς!), υπάρχουν τουλάχιστον πέντε διαφορετικές εκδοχές του φιλμ με διάρκεια και μοντάζ για… όλα τα γούστα, με την (για παράδειγμα) ντουμπλαρισμένη ισπανόφωνη version να περιέχει στο καστ της και Ισπανούς ηθοποιούς, οι σκηνές των οποίων γυρίστηκαν ανεξάρτητα του αγγλόφωνου print! Ως κερασάκι στην τούρτα, σε αρκετές χώρες της Ευρώπης η ταινία διανεμήθηκε όχι με τον τίτλο «Mr. Arkadin», αλλά ως «Confidential Report». Το γεγονός πως, έπειτα από όλες αυτές τις περιπέτειες, η ταινία σε γενικές γραμμές έχει αντέξει το test του χρόνου, το λες και θαύμα.
Η ιστορία ξεκινά στη Νάπολη, όπου ετοιμοθάνατος άνδρας ψιθυρίζει δύο ονόματα στο αυτί ενός Αμερικανού τυχοδιώκτη που βρέθηκε στο διάβα του, τα οποία τον διαβεβαιώνει πως εάν τα χρησιμοποιήσει σωστά θα του αποφέρουν τρελό χρήμα. Το ένα εξ αυτών είναι του Γκρέγκορι Αρκάντιν, ενός αινιγματικού πολυεκατομμυριούχου με σπουδαία φήμη στο διεθνές jet set, αλλά και με πολλά (όπως φαίνεται) μυστικά. Πεπεισμένος πως μέσω του δεύτερου ονόματος μπορεί να τον εκβιάσει, ο απατεωνίσκος Γκάι Βαν Στράτεν πλευρίζει την μονάκριβη κόρη του Αρκάντιν, ώστε να πετύχει τους σκοπούς του πιο εύκολα. Το σχέδιο του, όμως, έρχεται εντελώς τούμπα όταν ο μυστηριώδης λεφτάς του προτείνει τεράστια αμοιβή για να δουλέψει για λογαριασμό του και όχι εκβιάζοντάς τον. Του αναθέτει ν’ ανακαλύψει τι του συνέβη πριν από το μακρινό 1927, αφού ο ίδιος είναι αδύνατον να θυμηθεί κάποια πολύ κρίσιμα γεγονότα τα οποία έκτοτε σημάδεψαν την πορεία της ζωής του. Ο άτυπος ντετέκτιβ, αποδεχόμενος την πρόταση, παίρνει τους δρόμους της υφηλίου συναντώντας παλιούς γνώριμους του εργοδότη του, σε μια προσπάθεια να βάλει τα κομμάτια του βιογραφικού puzzle του Αρκάντιν στη θέση τους. Η δουλειά δεν δείχνει και τόσο δύσκολη, μήπως όμως κρύβεται κάτι άλλο από κάτω;
Το στόρι που θέλει έναν μυστηριώδη μεγιστάνα να γίνεται σχεδόν παρανοϊκός καθώς γερνά, επιθυμώντας να μην γνωρίζει κανείς λεπτομέρειες για τη ζωή του, ασφαλώς και θυμίζει σε σημαντικό βαθμό τον «Πολίτη Κέιν» (1941), την κορυφαία ταινία που γύρισε ο Όρσον Γουέλς στην καριέρα του. Η ψεύτικη ταυτότητα, το παιχνίδι ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι, καθώς και η εύθραυστη ανθρώπινη ψυχολογία που στέκει ως κύρια αιτία υπονόμευσης των κάθε είδους σχέσεων (είτε επαγγελματικών, είτε αισθηματικών), αποτελούσε συνήθη προβληματισμό για τον Γουέλς. Όχι μόνο των δικών του ταινιών, αλλά και εκείνων στις οποίες εμφανιζόταν ενίοτε μονάχα ως ηθοποιός, με τον «Τρίτο Άνθρωπο» (1949) ν’ αποτελεί τον έτερο πυλώνα έμπνευσης του «Αρκάντιν». Ο Γκάι Βαν Στράτεν μοιάζει με alter ego του Χόλι Μάρτινς, καθώς ρωτώντας δεξιά κι αριστερά ψαχουλεύει το παρελθόν του κυρίου Αρκάντιν, αδυνατώντας να φανταστεί σε τι πάει να μπλέξει. Η δε σκηνοθετική προσέγγιση του Γουέλς χρωστάει πάρα πολλά σ’ εκείνη του Κάρολ Ριντ, αφού οι πλάγιες λήψεις της μεθόδου «Dutch angle» δίνουν και παίρνουν, τα γκροτέσκα κοντινά πλάνα βρίσκονται σε ημερησία διάταξη (στον εαυτό του, ειδικότερα, ο Γουέλς επιδεικνύει μια εντελώς ακραία μεταχείριση στον τομέα αυτό), οι σκιές στους τοίχους ουδόλως λείπουν, ενώ μέσα σ’ όλα μέχρι και ρόδα από luna park εμφανίζεται!
Παρ’ όλες τις ομοιότητες και τις σαφείς επιρροές, θέμα σύγκρισης ανάμεσα στον «Αρκάντιν» και τις δύο προαναφερθείσες επ’ ουδενί τίθεται (ειρήσθω εν παρόδω, θεωρώ τον «Τρίτο Άνθρωπο» την με διαφορά κορυφαία ταινία που φέρει το όνομα του Όρσον Γουέλς στα credits της). Η πλοκή τούτου έχει σημαντικά προβλήματα δομής (ο Γουέλς δεν υπήρξε ποτέ σπουδαίος αφηγητής, όμως, εδώ πιθανότατα έχει παίξει ρόλο και το κουτσούρεμα στο μοντάζ), τα οποία αντισταθμίζονται σε σημαντικό βαθμό από τον κοσμοπολίτικο αέρα, την αύρα μυστηρίου που κρατάει ως το φινάλε, καθώς και τις πολύ ενδιαφέρουσες παρουσίες σπουδαίων ηθοποιών σε δεύτερους ρόλους. Πάσχει, ωστόσο, από πλευράς πρωταγωνιστή, μιας και ο Ρόμπερτ Άρντεν δεν διέθετε σε καμία περίπτωση ανάλογο εκτόπισμα, ενώ το όλο σχόλιο για την μεταπολεμική Ευρώπη περνάει και δεν ακουμπάει (να ξαναπώ για τον «Τρίτο Άνθρωπο»;). Η παντοδύναμη φιγούρα που επιθυμεί να ελέγχει όχι μόνο τις ζωές των γύρω του αλλά ακόμη και το παρελθόν τους, διότι η απαλλαγή από το δικό του δείχνει να είναι αδύνατη, βρήκε την ολοκληρωτική της δύναμη στον «Κέιν». Ο «Αρκάντιν» μοιάζει περισσότερο με αντικατοπτρισμό του. Και οι καθρέφτες πολύ συχνά ραγίζουν…
ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΜΕΝΑ;
«Ο Κύριος Αρκάντιν» αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της βαριάς μυθολογίας που κουβαλά το όνομα Όρσον Γουέλς, λειτουργώντας ενίοτε σαν αμάλγαμα ολόκληρου του έργου του. Υπό αυτό το πρίσμα, η γνωριμία μαζί του μοιάζει απαραίτητη, τουλάχιστον σε όσους ενδιαφέρονται πραγματικά για την Ιστορία του σινεμά. Το κακό στην περίπτωση του είναι πως (μάλλον) περισσότερη ίντριγκα παρουσιάζουν τα παρασκήνια της παραγωγής της ταινίας, παρά το φιλμ αυτό καθαυτό. Η κόπια που επανεκδίδεται στη χώρα μας είναι εκείνη που διανεμήθηκε στην αλλοδαπή ως «Confidential Report» και διατηρεί το flashback ως μορφή αφήγησης.
Νίκος Παλάτος
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα freecinema.gr