Δυαδικότητα & ανταλλαγή
ΣΥΝΟΨΗ
Ο επαγγελματίας τενίστας Guy Haines(Farley Granger) βρίσκεται σε ένα τρένο με προορισμό το Metcalf, για να κανονίσει διαζύγιο με την εν διαστάσει σύζυγό του Miriam, όταν ένας άγνωστος ξεκινά μια συζήτηση μαζί του. Ο ξένος, ο Bruno Anthony (Robert Walker), κάνει μια παράξενη πρόταση – θα σκοτώσει την ενοχλητική σύζυγο του Guy (που δεν θέλει να του δώσει διαζύγιο) αν, σε αντάλλαγμα, ο Guy σκοτώσει τον απεχθή πατέρα του. Με την αστυνομική λογική, η πρόταση οδηγεί στο τέλειο έγκλημα. Κανείς δεν θα μπορεί να υποψιαστεί τους δύο δολοφόνους, εντελώς άσχετους μεταξύ τους, που δεν θα έχουν κανένα κίνητρο για να διαπράξουν αυτούς τους φόνους. Ο νεαρός αθλητής δεν παίρνει στα σοβαρά αυτόν τον άγνωστο και τον αφήνει σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Δυστυχώς, ο Bruno είναι πολύ σοβαρός. Έχοντας σκοτώσει τη Miriam σε ένα λούνα παρκ, ο Bruno αρχίζει να παρενοχλεί τον τενίστα, επιμένοντας ότι ο πρέπει τώρα να εκπληρώσει το δικό του μέρος στη συμφωνία τους…
ΑΝΑΛΥΣΗ
Μετά την αποτυχία των «Under Capricorn»(1949) και «Stage Fright»(1950) ο Alfred Hitchcock στράφηκε στην αστυνομική λογοτεχνία και επέλεξε να διασκευάσει το πρώτο μυθιστόρημα (εκδόθηκε το 1950) της Patricia Highsmith, «Strangers on a Train» , μιας εξαιρετικά επιτυχημένης συγγραφέως ψυχολογικών θρίλερ, περισσότερο γνωστής για τα μυθιστορήματά της με ήρωα τον Tom Ripley.
Ο «άγνωστος του εξπρές» είναι το πρώτο από μια σειρά σπουδαία θρίλερ του Hitchcock, με όλα τα δομικά στοιχεία να ταιριάζουν απόλυτα στη θέση τους, με την ακρίβεια Ελβετικού ρολογιού. Πολλοί το θεωρούν ως ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα του σκηνοθέτη -που ξεπερνιέται μόνο από τα «Vertigo» (1958) και «Psycho» (1960)- και σίγουρα ένα από τα πιο διασκεδαστικά του.
Η λογοτεχνική αφήγηση της Highsmith διερεύνησε δύο ψυχολογικά θέματα που είχαν τεράστια επιρροή και στις μεταγενέστερες ταινίες του Hitchcock – τη ‘’δυαδικότητα’’ και την ‘’ανταλλαγή’’. Η δυαδικότητα είναι η ιδέα ότι για κάθε άνθρωπο υπάρχει το αντεστραμμένο είδωλο του, ένας ‘’σκοτεινός σωσίας’’ του που σχηματοποιείται από την αντιπαράθεση του καλού και του κακού στην ανθρώπινη ψυχή. Όσο αφορά την «ανταλλαγή» είναι ένας μηχανισμός- με υπόβαθρο ψυχαναλυτικό έως και μεταφυσικό- μεταβίβασης ευθύνης και ενοχής από ένα άτομο σε άλλο, που «αφυπνίζει» κάποιο βαθιά κρυμμένο δαίμονα .
Η δυαδικότητα χαρακτηρίζει τη σχέση των Guy και Bruno, που τους ενώνει μια κοινή επιθυμία : θέλουν να απαλλαγούν από κάποιο άτομο που αποτελεί εμπόδιο στη ζωή τους. Το πρόβλημα είναι το “πώς”. Ο Bruno είναι αυτός που προσφέρει την πιο ριζοσπαστική λύση και την κάνει πράξη. Ο Guy πιθανότατα δεν θα κατάφερνε ποτέ να σκοτώσει τη γυναίκα του, αλλά ο άλλος – ο ψυχασθενής, ο αποκλίνων – αναλαμβάνει να εκτελέσει κατά γράμμα αυτό που εξέφρασε ο Guy :«Θα ήθελα να σπάσω τον λαιμό αυτού του δηλητηριώδους φιδιού».
Ο τενίστας μπορεί αρχικά να δείχνει αδιαφορία για την σατανική πρόταση του Bruno , αλλά εφόσον δεν την καταγγέλλει είναι σαν να την έχει σιωπηρά αποδεχθεί. Και μετά τη δολοφονία , αναλαμβάνει παθητικά την ενοχή , αφού μια εσωτερική φωνή ίσως νοιώθει ικανοποίηση . Ο Hitchcock εστιάζει επίμονα στη δυαδικότητα της ανθρώπινης ψυχής, που βασανίζεται από ανείπωτες επιθυμίες και ακατανίκητα αισθήματα ενοχής. Είναι ενδιαφέρον ότι, στο μυθιστόρημά της, η Highsmith πήγε ένα βήμα παραπέρα και έβαλε τον Guy να δολοφονήσει τον πατέρα του Bruno για να ολοκληρώσει τη διαδικασία της “ανταλλαγής”. Επιπλέον η Highsmith δίνει στη σχέση των Guy και Bruno ένα ξεκάθαρο ομοερωτικό υπόβαθρο. Ο συντηρητικός Hitchcock δεν αποτόλμησε τίποτα από τα δυο φοβούμενος μάλλον την αντίδραση του κοινού.
Η επιτυχία του φιλμ οφείλεται στο ότι ο Hitchcock επιλέγει ένα ρυθμικό παράλληλο μοντάζ, που αποτελεί τη βασική δομή γύρω από την οποία αρθρώνεται ολόκληρη η αφήγηση. Ολες οι σκηνές είναι δεξιοτεχνικά βαθμονομημένες: σκηνές θεαματικές (η δολοφονία της Miriam, που αντανακλάται στον φακό των γυαλιών που έπεσαν στο έδαφος• η εκπληκτική τελική σεκάνς καρουζέλ), στιγμές με αυξομειούμενο σασπένς (η συνάντηση του Guy με το σκυλί στις σκάλες της βίλας του Bruno• ο αναπτήρας που πέφτει στο φρεάτιο), λοξές λήψεις με απειλητικές σκιές που αυλακώνουν δωμάτια και πρόσωπα. Η μαεστρία του Hitchcock στην χειραγώγηση του χρόνου είναι ασύγκριτη και αποτελεί την πηγή του σασπένς : ενίοτε διευρύνεται από την αναμονή, άλλοτε συμπυκνώνεται από τη φρενίτιδα της δράσης. Στο πλαίσιο αυτό ακόμη και η απιθανότητα κάποιων σημείων του σεναρίου και η μερικές φορές επινοημένη πλοκή υπηρετούν τη σκοπιμότητα της δημιουργίας σασπένς.
Ο Robert Walker κυριαρχεί στην ταινία με την πολυεπίπεδη ερμηνεία του , είναι ένας ελκυστικός ψυχοπαθής σε πλήρη αντίθεση από τον μειλίχιο και αδύναμο Farley Granger. Αυτό ήταν το αποκορύφωμα της πολύ σύντομης καριέρας του Walker που μετά από ένα χρόνο πέθανε ,στα 32 του χρόνια.
«Ο άγνωστος του εξπρές» είναι ένα αρχετυπικό χιτσκοκικό θρίλερ ,με σασπένς που ακολουθεί τον ρυθμό ενός ξέφρενου καρουζέλ αλλά και ανατρεπτικό, βιτριολικό χιούμορ. Ωστόσο κάτω από την καθησυχαστική επικάλυψη του Hitchcock κρύβεται το ζοφερό υπόστρωμα της Highsmith που ανοίγει αβυσσαλέες προοπτικές για την σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης.
Γιώργος Ξανθάκης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα fermouart.gr