Προκειμένου ν’ αποκτήσει γνώσεις από πρώτο χέρι περί οικονομικής κρίσης και σύγχρονων συνθηκών εργασίας, για τις ανάγκες του νέου της βιβλίου, Παριζιάνα συγγραφέας μεταβαίνει στη Νορμανδία και πιάνει δουλειά ως… καθαρίστρια.
Στα περίφημα «Ταξίδια του Σάλιβαν» (1941) του Πρέστον Στέρτζες, διάσημος χολιγουντιανός σκηνοθέτης αποφάσιζε να μεταμφιεστεί σε άστεγο, θέλοντας ν’ αποκτήσει βιωματικές εμπειρίες (έναν σχεδόν αιώνα πριν ο όρος γίνει… ανέκδοτο από τα social media!), εν όψει του μεγαλουργήματος κοινωνικού ρεαλισμού που είχε στα σκαριά. Το οικονομικό κραχ και η εξαθλίωση των αμερικανικών λαϊκών στρωμάτων γινόταν στα χέρια του Στέρτζες ένα ανεπανάληπτο recital ατακαδόρικου σαρκαστικού χιούμορ, που δεν ξεχνούσε στιγμή (παρά τον απαραίτητο «διδακτισμό» της εποχής) ν’ ασκήσει κριτική τόσο στον καπιταλισμό, όσο και στο ίδιο το Χόλιγουντ.
Πολλά χρόνια αργότερα, η Γαλλίδα δημοσιογράφος Φλοράνς Ομπενά, ενδεδυμένη τα ρούχα του… «Σάλιβαν», θέλησε να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι τις συνέπειες της σύγχρονης οικονομικής κρίσης, υπό την παράμετρο των συχνά απάνθρωπων συνθηκών εργασίας. Άλλαξε το όνομά της και, άγνωστη μεταξύ αγνώστων, πήγε στην Καέν της Νορμανδίας, όπου δουλεύοντας ως καθαρίστρια (αρχικά σε συγκρότημα bungalows και εν συνεχεία στο ferry της πορθμειακής γραμμής που συνδέει την περιοχή με το Πόρτσμουθ της Αγγλίας) κατέγραψε τις εμπειρίες της σε καθημερινό ημερολόγιο. Το βραβευμένο της βιβλίο (με τίτλο «Le Quai de Ouistreham») περιγράφει όλες τις ταλαιπωρίες και τις ταπεινώσεις που υπέστη ως εργαζόμενη σε απαξιωμένες και υπό τον μόνιμο φόβο της απόλυσης δουλειές, αλλά και τη γνήσια φιλία που ανέπτυξε με κάποιες από τις συναδέλφους της.
Μια δεκαετία έπειτα από την κυκλοφορία του βιβλίου, ο σκηνοθέτης, σεναριογράφος και συγγραφέας Εμανουέλ Καρέρ ενέδωσε στην πίεση της Ζιλιέτ Μπινός κι ανέλαβε να μεταφέρει το έργο της Ομπενά στον κινηματογράφο. Άλλαξε το όνομα της παθούσας δημοσιογράφου σε Μαριάν Ουινκλέρ, πλαισίωσε τη διάσημη πρωταγωνίστριά του με αρκετούς ερασιτέχνες ηθοποιούς (οι οποίοι υποδύονται τους εαυτούς τους) κι αφαίρεσε το «Le Quai» από τον τίτλο, αφήνοντας το ακατανόητο για τους μη Γάλλους «Ouistreham» (πρόκειται για το επίνειο της Καέν), επιχειρώντας να συνδυάσει καταγγελία με προβληματισμό. Αν περιμένετε να δείτε την ψυχαγωγία των «Ταξιδιών του Σάλιβαν», παρακαλώ όπως… αλλάξετε πλευρό! Αν ελπίζετε σε κάτι το απευθυνόμενο στο πλατύ κοινό, αλλά και συνάμα κοφτερό όπως το «Μπρουμπέικερ» (1980), πάρτε το αλλιώς! Το «Ανάμεσα σε Δύο Κόσμους» αποτελεί κακέκτυπο των ταινιών του Κεν Λόουτς, ενώ συγκεντρώνοντας το σύνολο σχεδόν των αφηγηματικών προβλημάτων του σύγχρονου art-house, καταφέρνει να ομιλεί για πολλά και στο τέλος να μη λέει τίποτα.
Ο Καρέρ έχει φτιάξει ένα καθαρόαιμο κοινωνικό δράμα ρεαλισμού, στο οποίο ο χαρακτήρας της Μπινός βρίσκεται στο επίκεντρο μιας σκληρά εργαζόμενης ομάδας γυναικών, οι οποίες σταδιακά μετατρέπονται σε καλές της φίλες. Το μεγάλο ηθικό πρόβλημα που φαίνεται να την ταλαιπωρεί δεν είναι άλλο από το γεγονός πως στο πλαίσιο της έρευνάς της έχει αναγκαστεί να υιοθετήσει μια εντελώς ψεύτικη ταυτότητα, φλομώνοντας στο παραμύθι τις αθώες και καλόκαρδες συναδέλφους της. Η στιγμή της εύλογης αποκάλυψης της αλήθειας, που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως έναυσμα για δράμα σχέσεων υπό το πρίσμα της ηθικής και του επαγγελματικά αναγκαίου, εδώ ουδεμία σημασία έχει (too little, too late, που λένε και οι Αγγλοσάξονες, υπεύθυνοι από τον καιρό των Νορμανδών για το παράξενο του ονόματος Ουιστραχάμ), αφού αυτό που μετράει είναι η καθημερινότητα της καθαρίστριας (πλέον) μαντάμ Ουινκλέρ. Ανάμεσα σε άπειρα τριψίματα λεκανών με… όλα τα πιγκάλ του κόσμου, σφουγγαρίσματος πατωμάτων με κουβάδες και μάπες υπό το βλέμμα του αυστηρού εργοδηγού, αλλά και σεμιναρίων περί χειρισμού μηχανημάτων καθαριότητας (σε κάτι που, για κακή μου τύχη, ξύπνησε μνήμες από το «Η Δουλειά της»), ο Καρέρ βγάζει το συμπέρασμα πως δουλεύουμε πολύ και παίρνουμε μισθούς πείνας, γαρνίροντας το πιάτο με ολίγη από μεταναστευτικό (αμ’ πώς!) και για έναν εντελώς ξεκούδουνο λόγο με μια τζούρα από διεμφυλικότητα!
Η άγρια εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού αντιμετωπίζεται σαν μια πραγματικότητα δίχως την ανάγκη μιας κάποιας μελέτης, ενώ ο χαρακτήρας της Μπινός ελάχιστα πείθει πως υποφέρει από αυτό που κάνει. Η δημοσιογραφική πρακτική και οι αμφιλεγόμενες παράμετροι τις οποίες εμπεριέχει, περνούν και δεν ακουμπούν (η αναγνώριση της συγγραφέως από την υπεύθυνο του τοπικού γραφείου εύρεσης εργασίας οδηγεί στο πουθενά), η δε εξ ολοκλήρου επικέντρωση στη βασική ηρωίδα, δίχως τις α λα Λόουτς γλαφυρές ιστορίες των δεύτερων ρόλων, αφήνει κάπου την εντύπωση πως είτε είσαι διάσημος συγγραφέας, είτε φτωχή καθαρίστρια με τρία παιδιά, τα προβλήματα περίπου ίδια είναι! Θα ήταν απείρως προτιμητέο να έχει γυριστεί το θέμα υπό μορφή ντοκιμαντέρ, το οποίο θα εξερευνούσε τι συνέβη στις πραγματικές εργάτριες του ferry της πορθμειακής γραμμής Ουιστραχάμ – Πόρτσμουθ στο διάστημα που μεσολάβησε της έκδοσης του βιβλίου. Αντ’ αυτού, έχουμε ένα άκρως αντικινηματογραφικό θέμα, το ενδιαφέρον του οποίου στερεύει πιο γρήγορα κι απ’ το νερό στον κουβά της πεισματάρας και πάντα χαμογελαστής Μαριλού. Σε κάποια στιγμή, η τελευταία διδάσκει στην Μαριάν τους δύο τρόπους καθαρίσματος των τζαμιών: τον κυκλικό αμερικάνικο (λέει) και τον οριζόντιο γαλλικό, δηλώνοντας πως προτιμά τον πρώτο. Ε, με κάτι τέτοια, δικαιολογημένη είναι.
ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΜΕΝΑ;
Ρεαλιστικό θέμα με potential να βγάλει ζουμί, που αφορά τον εργαζόμενο του σήμερα μεν, κακό σινεμά εκ του αποτελέσματος δε. Ειλικρινά, πάντως, τόση «καλλιόπη» ούτε στον στρατό δεν είδα!
Νίκος Παλάτος
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα freecinema.gr