Στο πολύ ιδιαίτερο φιλμ του Ισλανδού Γιόχαν Γιόχανσον (1969 – 2028) που είναι και το μοναδικό που σκηνοθέτησε, η αυστηρή αλλά συγχρόνως συναισθηματική φωνή της αφηγήτριας Τίλντα Σουίντον συνοδεύει αρμονικά τις επιβλητικές ασπρόμαυρες εικόνες των Σπομένικ: των μνημείων που δημιουργήθηκαν ως «σύμβολα ενότητας» μετά από παραγγελία του προέδρου της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας Γιόζεφ Τίτο και βρίσκονται διάσπαρτα σε διάφορες περιοχές των χωρών της πρώην Γιουγκοσλαβίας.
Κατασκευές εμπνευσμένες από την προϊστορική τέχνη των Σουμερίων ή των Μάγια, τα μνημεία αυτά είχαν διαφορετική σημασία για το κάθε έθνος της Γιουγκοσλαβίας (Σέρβοι, Βόσνιοι, Κροάτες, Σλοβένοι) και είναι κτισμένα εκεί όπου κάποτε υπήρξαν γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης ή έλαβαν χώρα μεγάλες αιματηρές μάχες (έτσι εξάλλου προκύπτει και η έννοια της ενότητας).
Οι εικόνες των Σπομένικ συνδυάζονται με την εικονογράφηση ιδεών εμπνευσμένων από το μυθιστόρημα «Τελευταίοι και πρώτοι άνθρωποι» του Βρετανού συγγραφέα και φιλοσόφου Όλαφ Στέιπλεντον που ασχολείται με το τέλος του κόσμου. Πρώην συνεργάτης του Ντενί Βιλνέβ, ο Γιόχανσον, υποψήφιος για το Οσκαρ μουσικής του «Σικάριο» (2015), πέθανε αίφνης το 2018 πριν από την ολοκλήρωση του «Τελευταίοι και πρώτοι άνθρωποι».
Το έργο της ολοκλήρωσής του ανέλαβαν οι στενοί συνεργάτες του και το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι ακριβώς ντοκιμαντέρ, δεν είναι ακριβώς μυθοπλασία και δεν είναι πέρα για πέρα πειραματικό σινεμά. Αυτό που σίγουρα εκτιμάς είναι η σκηνοθετική φαντασία, η υποβλητική κινηματογράφηση (του Ούγγρου Φρεντ Κέλεμεν) και το ότι ενώ δείχνει ότι απαιτεί την σχολαστική προσοχή σου, την ίδια ώρα σου ζητά να αφεθείς ελεύθερα στον κόσμο της και να την παρακολουθήσεις με «άδειο» κεφάλι.
Γιάννης Ζουμπουλάκης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα tovima.gr