Βοσνία, Ιούλιος 1995. Η δασκάλα Aida (Jasna Đuričić), εργάζεται ως μεταφράστια της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ ,ενώ η Σρεμπρένιτσα πέφτει στα χέρια των σερβικών δυνάμεων του επηρμένου στρατηγού Ratko Mladić( Boris Isaković) . Ο σύζυγός της, διευθυντής σχολείου Nihad (Izudin Bajrović) και οι γιοι τους Hamdija (Boris Ler) και Sejo (Dino Bajrović) κινδυνεύουν από τα αντίποινα του νικηφόρου Σερβικού στρατού. Καθώς στριμώχνονται σε μια θεωρητικά «ασφαλή περιοχή» του ΟΗΕ, μαζί με χιλιάδες άλλες τρομοκρατημένες ψυχές , η Aida προσπαθεί απεγνωσμένα να σώσει την οικογενεια της. Ωστόσο συνειδητοποιεί ότι ο αξιοθρήνητος διοικητής των κυανόκρανων ΟΗΕ Karremans (Johan Heldenbergh) δεν μπορεί να κάνει τίποτα απέναντι στους δολοφονικούς νταήδες του Mladić. Ο τελευταίος ανακοινώνει τη διφορούμενη πρόθεση του να μην πληγώσει «αθώους» ανθρώπους. Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιούς θεωρεί «ενόχους»;
Όταν σκέφτεται κανείς το θέμα ” πόλεμος στη Βοσνία -Ερζεγοβίνη” στον κινηματογράφο , αμέσως έρχεται στο νου ο Βόσνιος δημιουργός Danis Tanović με τις ταινίες του «Nο man’s land»(2001) , «Cirkus Columbia» (2010) και «Θάνατος στο Σεράγιεβο»(2016).
Η γεννημένη στο Σαράγεβο Jasmila Zbanic [«On The Path»(2010), «Love Island»(2014)] είναι η σεναριογράφος και σκηνοθέτης αυτού του συγκλονιστικού ιστορικού δράματος που διηγείται τη «Γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα». Το σενάριο βασίζεται στη πραγματική ιστορία και μόνο ορισμένοι χαρακτήρες, σκηνές και διάλογοι είναι φανταστικοί, για αφηγηματικούς λόγους. Η Zbanic αφιερώνει την ταινία στις γυναίκες της Σρεμπρένιτσα και τους 8372 νεκρούς γιους , πατεράδες, συζύγους, αδέλφια, ξαδέρφια, γείτονες.
Η απεικόνιση σχετικά πρόσφατων ιστορικών γεγονότων στο σινεμά είναι πάντα μια δύσκολη υπόθεση. Από τη μια υφέρπει ο κίνδυνος μιας παραμορφωτικής οπτικής που υπηρετεί την προπαγάνδα κάποιας ιδεολογίας και τη χειραγώγηση της συναισθηματικ αντίδρασης του κοινού. Από την άλλη ελλοχεύει και ο κίνδυνος της διατήρησης ισορροπιών με την υιοθέτηση ενός αφηρημένου πασιφισμού που καταγγέλλει τον κακό ‘’πόλεμο’’ ,θαρρείς και αυτός προκαλείται από τον θεό Άρη και όχι από πολεμοχαρείς ανθρώπους. Η Zbanic αποφεύγει δεξιοτεχνικά αυτές τις μοιραίες νάρκες. Απεικονίζει στιγμές απογοήτευσης , έντασης και φόβου θυμίζοντας τη ψυχρή, επώδυνη, πεισιθάνατη αισθητική του «Έλα να δεις»(1985) του Elem Klimov .
Η κριτική μιας τέτοιας ταινίας είναι μια δύσκολη υπόθεση , καθώς δεν είναι σκόπιμο να επικεντρωθεί στα τεχνικά χαρακτηριστικά: ερμηνευτική απόδοση , μοντάζ, φωτογραφία, μουσική . Ακόμη κι αν κάποια από αυτά τα στοιχεία είναι μερικές φορές ατελή , μας παρασύρει σαν ορμητικό ρεύμα η βαρύτητα των «τρομερών» γεγονότων και η ειλικρινής και ανόθευτη απεικόνιση τους . Είναι πραγματικά εξοργιστικό ότι στα τέλη του 20ου αιώνα, οι λεγόμενες «πολιτισμένες, βιομηχανικές και σύγχρονες» κοινωνίες μας δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν μια γενοκτονία σε Ευρωπαϊκό έδαφος .Εξίσου εξοργιστικό είναι ότι τα Ηνωμένα Έθνη γελοιοποιήθηκαν και αποδείχτηκαν εντελώς ανίσχυρα να αποτρέψουν την εκτέλεση του φρικώδους σχεδίου του μακελάρη Mladić.
Σύμφωνα με ένα Χριστιανικό θρύλο , όταν ο απόστολος Πέτρος ρώτησε τον αναστημένο Χριστό : « Quo vadis, Domine;» ,ο Ιησούς του απάντησε: «Πάω στη Ρώμη για να σταυρωθώ ξανά». Με τη συγκλονιστική ταινία της, η Jasmila Zbanic μοιάζει να αναρωτιέται «Πού πας, Ανθρωπότητα; … γιατί δεν μαθαίνεις ποτέ από τα λάθη σου;»! Τα αδιανόητα γεγονότα στη Σρεμπρένιτσα, επαναλήφθηκαν πολλές φορές στο παρελθόν, βιώνονται σήμερα σε πολλές χώρες και πιθανότατα θα συνεχιστούν στο ορατό μέλλον, ενώ εμείς συνεχίζουμε να κλείνουμε τα μάτια, να αγνοούμε, να θέλουμε να απεμπλακούμε ή ίσως και να μην μας νοιάζει.
Γιώργος Ξανθάκης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα fermouart.gr