Συνήθεις εραστές
Η φαντασία στην εξουσία, για να θυμηθώ τον πάντα επίκαιρο γαλλικό Μάη. Μα καμία φαντασία δεν μπορεί να απογειώνεται με την εξουσία σε ένα παιχνίδι αποκλειστικά των χρηματοπιστωτικών οργανισμών.
Και διηγώντας τα να κλαις, ειδικά αν θυμηθούμε μερικά ακόμη πολύ όμορφα συνθήματα των παρισινών τοίχων. Η ποίηση βρίσκεται στους δρόμους (τώρα στις… τράπεζες). Απαγορεύεται το απαγορεύεται (μα τώρα μιλάμε συνεχώς για περισσότερο έλεγχο και αστυνόμευση). Το αφεντικό έχει ανάγκη από σένα, όχι εσύ από αυτό (και εκατομμύρια άνεργοι εκλιπαρούν τον καθένα για 300-400 ευρώ πλέον).
Δεν έχω την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να επαναληφθεί το φαινόμενο του γαλλικού Μάη. Έτσι ή αλλιώς από μόνος του υπήρξε μία υπέροχη ουτοπία, μία ζωντανή φαντασίωση. Εξάλλου οι κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές και οικονομικές συνθήκες ήταν σαφώς άκρως διαφορετικές σε σχέση με το σήμερα. Τη δεκαετία του ’60 υπήρχε μεγάλη ανάπτυξη στον ήδη ευημερούντα δυτικό κόσμο. Χρήμα,επενδύσεις, όνειρα, τάσεις φυγής και περιπέτειας αλλά και οράματα, ελπίδες για μεγάλες αλλαγές.
ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΛΠΙΔΕΣ
Στην Ελλάδα βέβαια το ιδεολογικό όραμα είχε ανασταλεί λόγω δικτατορίας. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ ένα μεγάλο πρόβλημα και έτσι παράλληλα με το χίπικο κίνημα έχουμε και τις φοιτητικές κινητοποιήσεις στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Σε όλο τον πλανήτη φουντώνει η αίσθηση του κόσμου που αλλάζει, ενώ στο χώρο του υπαρκτού σοσιαλισμού καταγράφεται η λεγόμενη Άνοιξη της Πράγας.Ο κινηματογράφος επηρεάζεται από όλα αυτά. Σε κάθε χώρα φτάνουν μηνύματα ανάτασης και ανάταξης. Οι σπουδαίες αντικομφορμιστικές αμερικανικές ταινίες γίνονται σημαία των φοιτητών και στην Ελλάδα. Ακόμη και το γουέστερν-σπαγγέτι στην Ιταλία επηρεάζεται σαφώς και με μία αμφίδρομη δυναμική. Υπάρχουν σπαγγέτι που προαναγγέλλουν τις προσμονές για μεγάλες αλλαγές και άλλα που με μέγιστη πικρία συμπεραίνουν πως οι ελπίδες τους δεν άνθισαν. Δηλαδή μετά το τέλος του γαλλικού Μάη, την καταστολή του φοιτητικού κινήματος για το Βιετνάμ, το συμβιβασμό με την εξουσία υπάρχει ένα κενό, ένα ερωτηματικό: Και τώρα τι γίνεται; Είναι γνωστή η φράση του Ντε Γκολ, ο οποίος κατά τη διάρκεια του γαλλικού Μάη, παρακολουθώντας τους ένστολους να σαπίζουν στο ξύλο τους φοιτητές, εκστόμισε το ιστορικό «Μη βαράτε την αυριανή εξουσία». Και είχε απόλυτο δίκιο.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ
Το ’70 ο μέγας περφεξιονιστής Ιταλός σπαγγετίστας Σέρτζιο Κορμπούτσι θα γυρίσει τους θρυλικούς «Κομπανιέρος», που μιλάνε με συγκλονιστική αξιοπρέπεια για το οριστικό τέλος του παιχνιδιού. Η επανάσταση βάφεται στο αίμα, φτάνει η εποχή της βίας και της απόσυρσης. Στην Ελλάδα δεν βιώνουμε τα πράγματα ακριβώς έτσι, γιατί περάσαμε από το ’74 στην ευφορία του πληθωρικού, πολιτικού λόγου και στην αναμονή ανόδου στην εξουσία των δημοκρατικών δυνάμεων της Αλλαγής. Ίσως αυτή να ήταν και η μεγάλη ουτοπία μας, στην οποία πάντως είχαμε δικαίωμα. Στις άλλες χώρες όμως έχουν νιώσει πώς ήλθε το τέλος. Στις ΗΠΑ μετά τη δολοφονία (το σημαδιακό ’68) των Ρόμπερτ Κένεντι και Λούθερ Κινγκ υπάρχει η τάση επιστροφής στο εθνικό και εσπευσμένη λήθη από την ντροπή του Βιετνάμ. Ο Νίξον παραιτείται. Στην Ιταλία με τη δολοφονία του Άλντο Μόρο οι Ερυθρές Ταξιαρχίες υπογράφουν το τέλος του. Η τρομοκρατία έχει ήδη εκκινήσει στην Ελλάδα.
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΝΟΙΞΗ
Το αμερικανικό σινεμά γνωρίζει μία μεγάλη τελευταία άνοιξη το ’70 με ριζοσπαστικές ταινίες («Υπόθεση Πάραλλαξ», «Τρεις μέρες του Κόνδορα», «Η συνομιλία») και το ’80 αναδιπλώνεται, για να γελοιοποιηθεί το ’90. Η Ευρώπη όμως σταθερά υπηρετεί τον κινηματογράφο των δημιουργών (Σαμπρόλ, Γκοντάρ, Τριφό, Μπέργκμαν, Αντονιόνι, Βισκόντι, Ταρκόφσκι).
Και ο γαλλικός Μάης παραμένει μία ανάμνηση, αλλά καταφέρνει να επηρεάσει την έβδομη τέχνη. Να αναφέρω σειρά ταινιών που δεν κεντρώνονται μεν στα γεγονότα του ’68, αλλά έχουν επηρεαστεί σαφώς από αυτά. Υπάρχουν λοιπόν μυθοπλασίες γεμάτες νεανικό, επαναστατικό πυρετό και άλλες σκληρές, σχεδόν αναρχικές, αντικομφορμιστικές. Ο Αντονιόνι θα γυρίσει τον ύμνο του νεανικού αντικομφορμισμού στο «Ζαπρίσκι Πόιντ» με συγκλονιστικό τέλος. Ο «αγριεμένος» Πέκινπα θα μιλήσει για μία «Άγρια συμμορία», που αποχωρεί από τη σκηνή. Δεν την ευνοούν οι νέοι σχηματισμοί, αλλά προλαβαίνει να θυσιαστεί σε ένα επαναστατικό μακελειό. Στις Κάννες βραβεύουν τις «Φράουλες και αίμα», χρονικό των κινητοποιήσεων στα πανεπιστήμια των αμερικανών φοιτητών. Ο Γκοντάρ, που ήδη έχει γυρίσει την «Κινέζα», μας λέει «Όλα πάνε καλά». Από τη Γαλλία και πάλι θα έλθει η «Μαμά και η πουτάνα» του Ζαν Εστάς.
Ωστόσο πρέπει να σημειώσω πως ένας παλαίμαχος και ακαδημαϊκός αλλά τολμηρός γάλλος σκηνοθέτης, ο Αντρέ Καγιότ, γυρίζει το «Πεθαίνω από αγάπη» το 1971, βασισμένο σε πραγματικά, συνταρακτικά γεγονότα, στην ερωτική σχέση δηλαδή μιας καθηγήτριας με έναν μαθητή της.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ
Και βέβαια ο γαλλικός Μάης δεν τελειώνει για το σινεμά, όπως ακριβώς ποτέ δεν πεθαίνουν οι μύθοι. Υπάρχουν εξαιρετικά φιλμ που αναφέρονται ευθέως σε αυτόν. Να σημειώσω το αριστουργηματικό βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Να πεθάνεις στα 30 σου» (1982) του Ρομέν Γκουπίλ, που τιμά τον ιδεολογικό σύντροφό του Μισέλ Ρεκανατά, ο οποίος μπλεγμένος στα αδιέξοδα του τέλους της εξέγερσης αυτοκτόνησε το 1978 μόλις στα 30 του. Χιουμοριστική, όμορφη ταινία με τον Πιέρ Ρισάρ, ουσιαστικά οδοιπορικό και δημιουργία καταδίωξης η «Πιο τρελή απόδραση στον κόσμο» (1978). Ο Φιλίπ Γκαρέλ, που είχε σχέση με το γαλλικό Μάη, θα γυρίσει ένα υποβλητικό, ασπρόμαυρο, υπνωτικό, έξοχο φιλμ, τους «Συνήθεις εραστές». Ο μέγας Λουί Μαλ δεν μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος από το Μάη της ελπίδας. Κι έτσι το ’90 θα αξιοποιήσει τον Μισέλ Πικολί και άλλους στο «Μιλού του Μάη», στο οποίο διακρίνεται και μία ειρωνική στάση στα ιστορικά γεγονότα.
ΔΕΝ ΜΕΤΑΝΙΩΝΟΥΜΕ ΠΟΤΕ
Ο μέγας επαναστάτης του σινεμά και της ιδεολογίας Μπερνάντο Μπερτολούτσι δεν μπορούσε να λείψει από το προσκλητήριο του γαλλικού Μάη. Το 2003 θα μας προσφέρει το αριστούργημά του «Ονειροπόλοι», πολλαπλά διεισδυτικό χρονικό, με πολυεπίπεδη ανάλυση, βάζοντας στο παιχνίδι και έναν αμερικανό φοιτητή. Οι σκηνές του τέλους είναι ενδεικτικές. Φωτιές, αστυνομία, βόμβες μολότοφ και η μεγάλη πρόσκληση-πρόκληση. Το τραγούδι της Εντίθ Πιάφ που πέφτει στους τίτλους του τέλους είναι χαρακτηριστικό και διάσημο: «Όχι, δεν μετανιώνω για τίποτα…».
Έτσι λοιπόν μη σκεφθείτε σήμερα πως ο γαλλικός Μάης… συνταξιοδοτήθηκε, επειδή παρήλθαν 56 χρόνια από τότε. Η ιστορική αμνησία μόνον θα μας βλάψει, τουλάχιστον στις έστω ουτοπικές ελπίδες.
Αλέξης Δερμεντζόγλου
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα kemes.wordpress.com