ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΙΟΥ, ΤΟ (Επαν.) - Γιάννης Ζουμπουλάκης
Με το «Σαγιάτ Νόβα» ο Σεργκέι Παρατζάνοφ (1924- 1990) που υπήρξε το «κακό παιδί» της Τέχνης στα σκληρά χρόνια της Σοβιετικής Ενωσης (μάλιστα, φυλακίστηκε για πέντε χρόνια εξαιτίας της ομοφυλοφιλίας του) επιδιώκει να μας μεταφέρει βαθιά μέσα στο πνεύμα και την ψυχή του Γεωργιανού / Αρμένιου ποιητή Χαρουτιούν Σαγιατιάν, κοινώς Σαγιάτ Νόβα (1712- 1795), του οποίου τα ρομαντικά ποιήματα και τραγούδια γράφτηκαν σε τέσσερις διαφορετικές γλώσσες (αρμενική, γεωργιανή, τουρκική, περσικη) με τον ίδιο ενταγμένο σε ένα άκρως θρησκευτικό περιβάλλον.
Με ποιητική και συγχρόνως άκρως αλληγορική διάθεση, ο Παρατζάνοφ δείχνει να μη ενδιαφέρεται καθόλου για ένα α λα Χόλιγουντ biopicακαδημαϊκού χαρακτήρα και δεν κάνει καμία προσπάθεια να αποδώσει οπουδήποτε μια αίσθηση ρεαλισμού. Ο φακός του στοχεύει αποκλειστικά στην αποκρυστάλλωση σε εικόνες της ποίησης και φιλοσοφίας του Σαγιάτ Νόβα, χωρίς όμως να θέλει να ερμηνεύσει κάτι ο ίδιος. Αντιθέτως, γενναία, αφήνει τον θεατή μόνο με τις σκέψεις του, τις δικές του ερμηνείες. Το εγχείρημα είναι εξαιρετικά δύσκολο, όμως η ταινία που ευτυχώς δεν είναι μεγάλης διάρκειας (δεν ξεπερνά τις δύο ώρες) το καταφέρνει και με το μειονέκτημα της πλήρους αδιαφορίας για την παραδοσιακή αφήγηση.
Χωρίς καμία κίνηση της κινηματογραφικής μηχανής, χωρίς ούτε έναν διάλογο ανάμεσα στα πρόσωπα που βλέπουμε στην οθόνη, η ταινία βυθίζεται σε μια μοναδική παλέτα χρωμάτων και ήχων και ρέει σαν το νερό στο ποτάμι αφήνοντας τα μουσικά όργανα, τα κτίρια, τις τοπικές ενδυμασίες, τα χαλιά, τα ζώα και βεβαίως τα πρόσωπα να «μιλήσουν» απλώς και μόνο με το να είναι εκεί. Ακούμε χορωδίες να τραγουδούν, βλέπουμε παραδοσιακούς χορούς, γινόμαστε μάρτυρες διαφόρων περιστατικών της μικρής τοπικής κοινωνίας. Π.χ. βλέπουμε έναν άντρα να δουλεύει ασκήσεις φυσικοθεραπείας στο σώμα ενός άλλου άντρα ή την σφαγή μιας κατσίκας…
Ενδιαμέσως, στίχοι του Σαγιάτ Νόβα εμφανίζονται σε μαύρο πλαίσιο, ή ακούγονται σε offαφήγηση σαν «μουσικό χαλί». «Γιατί σ’ αυτή την υγιή ζωή είμαι ο μόνος που υποφέρει;» «Είμαι ένας άνθρωπος του οποίου η ψυχή είναι βασανισμένη.» «Είσαι φωτιά ντυμένος στα μαύρα.» «Που μπορώ να βρω την ανιδιοτελή αγάπη;» Μέσα σε μια απαράμιλλη συμμετρία χωροχρόνου, παρακολουθούμε τον Σαγιάτ Νόβα σε διαφορετικές περιόδους της παράξενης ζωής του • παιδί, έφηβος, αργότερα ιερομόναχος (ο βασικός ηθοποιός της ταινίας, Σοφίκο Κιαουρέλι ερμηνεύει έξι διαφορετικούς ρόλους – άνδρες και γυναίκες).
Να σημειωθεί ότι το «Σαγιατ Νόβα» έχει πίσω του μια ολόκληρη ιστορία. Στην εποχή της η ταινία λογοκρίθηκε, παρουσιάστηκε με νέο μοντάζ, μετονομάστηκε ως «Το χρώμα των ροδιού» και απαγορεύτηκε. Το ντοκιμαντέρ του Μιχαήλ Βαρτάνοφ «Tsvet armyanskoy zemli» (1969) που εισχωρούσε στα παρασκηνια της κατασχέθηκε από τις αρχές και τα πλάνα του θα επανεμφανίζονταν 20 χρόνια αργότερα στο ντοκιμαντέρ του Μιχαήλ Βαρτάνοφ «Parajanov: The Last Spring» (1992), το οποίο αποκωδικοποίησε τη μοναδική κινηματογραφική γλώσσα του «Σαγιάτ Νόβα». Αργότερα, αυτό το μοναδικό ίσως κινηματογραφικό επίτευγμα, θα εμφανιζόταν σε πολλές λίστες με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, εντύπων όπως τα «Sight and Sound», «Cahiers du Cinema» και «Time Out»).
Γιάννης Ζουμπουλάκης
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα tovima.gr