«Threads»: Η ανατριχιαστική βρετανική ταινία που απεικόνισε τον φόβο του πυρηνικού ολέθρου

Στο πρώτο μισό των ‘80s o Ψυχρός Πόλεμος είχε αναθερμανθεί, με τον Ρίγκαν να εξαγγέλλει την επιθετική επάνοδο της αμερικανικής υπερδύναμης και να βάζει μπουρλότο στις διεθνείς σχέσεις. Η απειλή μιας παγκόσμιας σύρραξης, αυτή τη φορά με τη χρήση πυρηνικών όπλων, πυροδότησε μια σειρά από σχετικές ταινίες. Καμία τους δεν κατάφερε να απεικονίσει στην οθόνη τον φόβο του πυρηνικού ολέθρου με τον τρόπο του βρετανικού Threads τότε, αλλά και καμία τους έκτοτε – πιστέψτε μας, η ταινία κάνει το Chernobyl του HBO να μοιάζει με τη Mary Poppins.  

Το 1983, λοιπόν, και ενώ στην Αμερική ετοίμαζαν μια ταινία για την επόμενη μέρα μιας πυρηνικής επίθεσης με τον εύγλωττο τίτλο The Day After, στο Ηνωμένο Βασίλειο ο Μικ Τζάκσον, που στη συνέχεια θα υπέγραφε την ταινία που στοίχειωσε τον προγραμματισμό της εγχώριας ιδιωτικής τηλεόρασης, τον Σωματοφύλακα, και ο συγγραφέας Μπάρι Χάινς, τον οποίο χρειάστηκε ο Κεν Λόουτς στο Κes, ολοκλήρωναν διεξοδική έρευνα για τον αντίκτυπο που θα είχε μια πυρηνική καταστροφή σε όλα τα επίπεδα. Είχαν μιλήσει με γιατρούς, στρατιωτικούς, διοικητικούς και πάσης φύσεως επιστήμονες, και συγκέντρωσαν άπειρο υλικό, το οποίο ενέπνευσε μια ταινία που θα στοίχειωνε όσους την είδαν στην πρώτη της προβολή στο BBC και εξασφαλίζει (τουλάχιστον) μερικές άγρυπνες νύχτες σε όσους την επισκέπτονται από τότε.

Η ταινία ήταν το Threads  και θα παρέμενε επί δεκαετίες σχετικά άγνωστη εκτός βρετανικών συνόρων. Μια ακόμα ψηφιακή αποκατάσταση, η επέτειος των 40 χρόνων της, αλλά και η έκρυθμη πολιτική κατάσταση, ήταν αρκετοί λόγοι για να την θυμηθούμε.

Ως τόπος δράσης επιλέχθηκε το Σέφιλντ, μια αγγλική πόλη πενήντα χιλιόμετρα ανατολικά του Μάντσεστερ και γνωστή στους ποδοσφαιρόφιλους λόγω των δύο τοπικών της ομάδων, της United και της Wednesday. Οι Τζάκσον και Χάινς επέλεξαν να παρουσιάσουν τα γεγονότα του δράματος ως… επίκαιρα μελλοντικής εποχής, με αποστασιοποιημένη voice-over αφήγηση, ντοκιμαντερίστικη αισθητική και κάρτες που ενημερώνουν για τις ημερομηνίες και παραθέτουν τεκμήρια. Η επίσημη σύνοψη της ταινίας υποστηρίζει ότι παρακολουθούμε δυο οικογένειες, καθώς εξελίσσονται τα γεγονότα, στην πράξη υπάρχει δημοκρατικότητα στην αφήγηση, αλλά με μια προφανή έμφαση στην νεαρή έγκυο Ρουθ, που σχεδιάζει να παντρευτεί τον σύντροφό της Τζίμι μετά τη γέννα.

Ως γνωστόν, όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός του Πολέμου γελά και την ίδια περίοδο η Σοβιετική Ένωση εισβάλλει στο Ιράν, σε απάντηση πραξικοπήματος που οργάνωσαν οι ΗΠΑ. Στο βρετανικό κοινό, αλλά και στον υπόλοιπο Δυτικό Κόσμο, υπάρχει γενικευμένη άρνηση προς το ενδεχόμενο πιο εκτεταμένης σύρραξης. Όταν η κατάσταση φαίνεται να σοβαρεύει, αρχίζουν οι διαδηλώσεις, οι επελάσεις στα σουπερμάρκετ, οι εξωφρενικές ανατιμήσεις – σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά;- και η κατασκευή αυτοσχέδιων καταφυγίων.

Τίποτε από όσα συμβαίνουν κατά αυτό το πρώτο ημίωρο δεν μας προετοιμάζει για την κόλαση που θα ακολουθήσει. Όταν το Σέφιλντ γίνεται στόχος πυρηνικού χτυπήματος, κτίρια τυλίγονται στις φλόγες, αντικείμενα, ζώα και άνθρωποι λιώνουν σαν, κραυγές και οδυρμοί κυριεύουν τον ηχητικό σχεδιασμό και η φρίκη αποτυπώνεται με απρόσμενη γλαφυρότητα και έκταση, σε πείσμα όσων πιστέψαμε ότι, λόγω των περιορισμών μιας τηλεοπτικής παραγωγής, είμαστε προστατευμένοι. Προσωπικά, έχω καταναλώσει άπειρες εικόνες χάους και φρίκης στο σινεμά, αλλά  λίγα πράγματα με έχουν δυσκολέψει όσο η ενότητας της επίθεσης, που όχι μόνο συνεχίζεται αδυσώπητα, αλλά φυλάει το χειρότερο εκεί που πιστεύεις ότι θα χαλαρώσεις λίγο. Μια επίσκεψη της Ρουθ από το καταφύγιο στον «πάνω κόσμο» συνοδεύεται από εικονογραφία που θα έκανε τον Ιερώνυμο Μπος να δακρύσει.

Η έρευνα των δημιουργών, η ντοκιμαντερίστικη αισθητική και η εφαρμογή μιας ανελέητης kitchen sink mentalite σε ταινία καταστροφής καθιστούν το Threads μία από τις σοκαριστικότερες και πιο δυσάρεστες ταινίες που γυρίστηκαν ποτέ, αλλά με τρόπο που δεν μπορείς να πάρεις τα μάτια σου από την οθόνη. Παραδοσιακά, στο τηλεφωνικό κέντρο του BBC γινόταν χαμός μετά το πέρας της προβολής ενός προγράμματος. Μετά το τέλος της πρώτης προβολής του Threads ελάχιστα τηλέφωνα χτύπησαν και την επόμενη μέρα οι υπεύθυνοι του καναλιού κατάλαβαν τον λόγο. Οι τηλεθεατές είχαν συγκλονιστεί τόσο που δεν μπορούσαν να μιλήσουν και, παράλληλα, δεν μπορούσαν να σταματήσουν να επεξεργάζονται όσα είχαν μόλις βιώσει.

Ταινίες προειδοποιητικού χαρακτήρα είχαμε και στο παρελθόν, το σινεμά δήλωνε (και εξακολουθεί να δηλώνει) την παρουσία του κάθε φορά που το ρολόι του κόσμου κοντεύει να σημάνει μεσάνυχτα. Καμία δεν μοιάζει με το Threads. Τόσο σκληρά και τόσο ρεαλιστικά καταγράφει τις επιπτώσεις μιας τέτοιας εξέλιξης που λέγεται ότι έκανε τον Ρίγκαν να βγάλει έναν (για τα δεδομένα του) φιλειρηνικό λόγο λίγες μέρες μετά την προβολή του στις ΗΠΑ. Είναι τέτοιος ο αντίκτυπός του κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης αλλά και μετά την προβολή, που, εύλογα, αμφιβάλλεις εάν ακόμα κι ο πιο πολεμοχαρής ηγέτης θα τολμούσε ή μάλλον θα μπορούσε να απειλήσει ξανά με το πυρηνικό του οπλοστάσιο, αν το έβλεπε.

Η τρέχουσα διεθνής συγκυρία καθιστά αυτή την ανατριχιαστική ταινία όχι προϊόν φανταστικού σεναρίου ή υπόθεση εργασίας, αλλά μια πιθανή επιστολή από το μέλλον, ένα ανατριχιαστικό τεκμήριο όσων θα (μπορούσαν να) έρθουν. Πρόκειται για απολύτως απαραίτητη προβολή, αλλά οφείλουμε να προειδοποιήσουμε: εδώ η επανάληψη της φράσης «είναι μόνο μια ταινία» δεν λειτουργεί καταπραϋντικά, εξουδετερώνεται από τον φόβο και τη γνώση της ανθρώπινης φύσης. H οποία, για να παραφράσουμε τον σύντροφο Κάρολο, έχει ενσωματωμένο τον σπόρο της αυτοκαταστροφής της.

Γιάννης Βασιλείου
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα lifo.gr